چکیده:
عمده ترین عامل موثر مرگ و میر ناگهانی در ایران عصر ناصری (1313-1264 ه.ق/1896-1848 م) شیوع مکرر بیماری های واگیر از جمله بیماری بومی شده وبا بود. این امر ناشی از عقب ماندگی اقتصادی، فقدان ابتدایی ترین امکانات بهداشتی و به خصوص فقدان هرگونه برنامه برای بهداشت عمومی بود. گسترش بیماری وبا حداکثر تلفات را در مناطق آلوده به دنبال می آورد. از این رو، علت اصلی کاهش جمعیت، ناکافی بودن عرضه مواد غذایی در موارد حاد چون قحطی که به طور مزمن درآمده بود، احتکار گندم، نتیجه اش سوء تغذیه، گسترش بیماری های واگیر و کمبود امکان ایجاد اشتغال که به صورت مهاجرت در این دوره درآمد. تمامی عوامل ذکر شده به نوبه خود بر جمعیت تاثیر منفی داشت و مشکلات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را به همراه می آورد. هدف اصلی این پژوهش بررسی تاثیر اجتماعی و اقتصادی بیماری بومی شده وبا در زندگی روزمره ایرانیان است و علل و عوامل آن را مورد مطالعه قرار می دهد. پرسش اصلی مقاله حاضر به قرار زیر است: شیوع مکرر وبا در نیمه دوم قرن نوزدهم چه تاثیری بر اقتصاد و مناسبات حاکم بر بازار در عصری ناصری داشته است؟ این مقاله برای پاسخ به این پرسش و تاثیر آن در زندگی ایرانیان آن عصر از روش توصیفی- تحلیلی بهره گرفته است.
خلاصه ماشینی:
گذشته از انهدام و نابودی سرمایه که پیامد آن بی گمان کم تر شدن تولید بود، فقدان دانش فنی، شیوه های تولید سنتی، استفاده از نیروی کار انسانی به جای ماشین آلات صنعتی در صنایع ، از جمله عوامل مهم در زراعت و تجارت بود که کاهش جمعیت مهم ترین تأثیر را بر آن می گذاشت .
لازم به ذکر است کهپژوهش پیش رو به لحاظ روشی، در گام نخست به روش توصیفی – روایی به ذکر هر ساله ی شیوع وبا در این دوره با بهره گیری از منابع معتبر دست اول تاریخی می پردازد، و آن گاه پیامدها و نتایج اقتصادی – اجتماعی آن را به شیوه ی تحلیلی مورد مطالعه قرار می دهد.
به نظر میرسد، علت اصلی کاهش جمعیت در این دوره ، ناکافی بودن عرضه ی مواد غذایی در موارد حاد چون قحطی که به طور مزمن درآمده بود، نتیجه اش سوء تغذیه ، بیماری های واگیردار و زود مرگی ١ بود.
Mary Bird وبا و کاهش جمعیت قبل از پیشرفت های علم پزشکی در قرن اخیر، یکی از عوامل مهم مرگ و میرهای زودرس ، شیوع بیماری های واگیردار بود که در سرزمین های مختلف ، با شدت و ضعف گوناگون موجب از بین رفتن شهروندان میشد.
اما در اواخر صفر ناخوشی وبا که در تبریز بروز کرده بود، بسیار کم شده بود به طوریکه فقط روزی یکی دو نفر می مردند (همان ، ١٤٨: ٢).