چکیده:
انقلاب مشروطیت فریادی علیه استبداد و ظلم و ستم چند هزار ساله در ایران بود. جامعه ایران برای مواجهه با این پدیده، نیاز مبرم به تغییرات اساسی در چارچوب نظام فکری داشت. نظام فکری جامعه ایران بر اساس باورهای سنتی که تلفیقی از شرع و عرف (فرهنگ ایرانی) است، استوار شده بود که در این بین برتری با عرف بود. چراکه تابوهایی در جامعه ایران حاکم بود که ریشه در افکار و باورهای ایرانیان داشت. این تابوها در تاریخ میانه ایران به صورت باورهای سنتی درآمدند. از رهگذر این جریان بود که مخالفان، مشروطه را مغایر با سنت معرفی می کردند و حتی خود مشروطه خواهان با خبطی دیگر با سیاست تطبیقی و تلفیق مشروطیت و باورهای سنتی، در صدد رفع چالش برآمدند. عدم انقلاب فکری و اصلاحات گسترده منجر به تقلیل مفاهیم و مبانی مشروطیت شد، به طوری که مشروطه را نه با شرع، بلکه با عرف ایرانی تلفیق نمودند و سبب ناکامی مشروطیت شدند. این مقاله بر آن است که از سویی به چارچوب نظام فکری و تابوهای حاکم جامعه ایران بپردازد و از سویی دیگر با بررسی خبط و خطاهای مشروطه خواهان به یکی از مهام دلایل ناکامی مشروطیت در روند تحولات تاریخ معاصر ایران دست یابد.
خلاصه ماشینی:
عدم اصلاحات، جامعه را ناخواسته بر آن مـی دارد تـا از اصول و مبانی مشروطیت حمایت نکننـد؛ چراکـه آگـاهی هـای لازم در جامعـه وجـود ندارد و بر اساس باورهای سنتی به مقابله با این اصول میپردازند؛ کمـااین کـه در انقـلاب مشروطیت ایران، مخالفان و موافقان مشروطیت ، گرچه در برابر هم بودند، اما در عمل در یک مسئله اشتراک نظر داشتند و آن عدم آزادیهای فردی در جامعه بود که از اصـول و مبانی مشروطیت است و این سرآغاز چالش های پیش آمده در مشروطیت ایران محـسوب میشود.
این جریانات فضایی را در جامعـه ایجـاد نمود که درک صحیحی از مبانی مشروطیت ، حتـی در میـان خـود مـشروطه خواهـان نیـز شکل نگیرد تا به نوعی خود مشروطه خواهان نقش برجـسته ای را در ناکـامی مـشروطیت بازی کنند که یکی دیگر از اهداف این مقاله را شـامل مـی شـود.
حتی اصرار برای برقراری سنا از سوی محمد علی شاه بـود (عین السلطنه ، ١٣٧٧: ٣/١٨٣٧) که پس از عزیمت به تهران، با پیش کشیدن سـنا سـعی در حفظ قدرت خود داشت (رسول زاده، ١٣٨٧: ٤٨-٤٩).
به هر ترتیب ، در انقلاب مشروطیت ایران، عدم درک صحیح از مبانی مـشروطیت کـه ریشه در عدم انقلاب فکـری در جامعـه ی ایـران داشـت ، بـه طـور گـسترده در بـین خـود مشروطه خواهان نیز هویداست و این یکی از اصلی تـرین دلایـل پـیش رفـتن مـشروطیت ایران به سوی ناکامی تلقی میگردد.