چکیده:
حافظ ابرو، مورخ نامی و پرکار قرن نهم هجری قمری دارای آثاری است که جزء مهم ترین متون تاریخ نگاری ایرانی ـ اسلامی محسوب می شود. آثار وی گنجینه ای از اطلاعات سیاسی ـ نظامی عصر تیموریان به شمارمی آید. این مقاله می کوشد با بهره گیری از روش توصیفی ـ تحلیلی، تاریخ نگاری حافظ ابرو را بررسی و تحلیل کند. بر این اساس، شکل شناسی و مضامین آثار حافظ ابرو، منابع اطلاعاتی، ویژگی های تاریخ نگاری، نثر و شیوه نگارش و روش تاریخ نگاری وی، از مهم ترین موضوعات آن به شمار می رود. یافته های این پژوهش نشان می دهد که آثار حافظ ابرو به لحاظ شکل شناسی، مجموعه ای از تاریخ نگاری عمومی، تاریخ نگاری سلسله ای و ذیل نویسی است. مورخ در نگارش آثار خویش از منابع مکتوب، شفاهی و مشاهدات خویش بهره برده است. از ویژگی های تاریخ نگاری وی می توان به دستوری بودن نگارش تاریخ، توجه به تاریخ سیاسی ـ نظامی و حاکمیت دیدگاه سلطنت گرایانه بر تاریخ نگاری وی اشاره کرد. حافظ ابرو در نگارش آثار خویش، نثری مابین نثر ساده و متکلف را برگزیده است. همچنین، بهره گیری حافظ ابرو از روش توصیفی بر اساس نداشتن دیدگاه انتقادی و کمرنگ بودن بینش علی و بینش اجتماعی، تاریخ نگاری وی را به واقعه نگاری نزدیک ساخته است؛ به علاوه، وی نتوانسته است با نزدیک شدن به بی طرفی تاریخی، بینش تاریخی خود را از مرزهای سنتی فراتر ببرد.
خلاصه ماشینی:
از جمله ، مهم ترین منابع تاریخی عبارتاند از: تاریخ طبری ، تاریخ یمنیی ، تاریخ وصاف شیرازی ، سلجوقنامه ی ظهیری ، طبقات ناصری الجوزجانی و انوارالمواعظ و الحکم فی اخبار ملوک العجم و جهانگشای عطاملک جوینی ، نظامالتواریخ قاضی بیضاوی ، جامع التواریخ رشیدی ، تاریخ گزیدهی حمدالله مستوفی ، شاهنامه ی فردوسی ، کامل التوایخ اثیری موصلی ، تاریخ ابن العمید (حافظ ابرو، ١٣٥٠: ٣١)، تاریخ آل مظفر مولانا معین الدین یزدی (حافظ ابرو، ١٣٨٠: ١٠٧)، تاریخ نامه ی هرات مولانا سیفی (حافظ ابرو، ١٣٨٩: ٢١٨) و ظفرنامه ی نظامالدین شامی ؛ چنانکه مورخ در جایی می نویسد: «مولانا نظامالدین شامی ـرحمۀالله ـ که ذکر او گذشته است و اکثر این حکایات منقول از منشآت اوست » (حافظ ابرو، ١٣٨٠: ٢/١٠٠٩).
به نظرمی رسد که حجم انبوهی از تاریخ نگاشته های وی حاصل مطالعه و اقتباس او از منابع پیشین باشد، زیرا مطالب کتابهای مجمع التواریخ که گستردهترین کار وی است و ذیل جامع التواریخ و سلاطین کرت، بنا بر سخن وی ، بر اساس منابع مکتوب به نگارش درآمدهاست ، در درجه ی دوم حاصل مشاهدات وی است ؛ به این دلیل که در رکاب تیمور و شاهرخ حضور داشته است ، چنانکه در کتاب زبدةالتواریخ ، بارها به این مطلب اشاره می کند؛ و در درجه ی سوم مطالب وی حاصل شنیدههای او از افراد قابل اعتماد است که نامشان را ذکر نمی کند.
بخش اعظم اطلاعات تاریخی مورخ، حاصل مطالعه و اقتباس وی از منابع پیشین است ؛ زیرا مطالب کتابهای مجمع التواریخ ، که گستردهترین کار وی به شمار میرود و ذیل جامع التواریخ و سلاطین کرت، بنا بر سخن او، بر اساس منابع مکتوب به نگارش درآمدهاست ، در درجه ی دوم، حاصل مشاهدات اوست ، به این دلیل که در رکاب تیمور و شاهرخ حضور داشته است .