چکیده:
در حوزه تمدن اسلام، نام و هویت تاریخی بعضی از مکان ها، اعم از بناها، مقبره ها، شهرها و حوزه های جغرافیایی و ...، از ابعاد مختلف دارای اهمیت، اعتبار و ویژگی های منحصر به فرد است و از همین باب بخشی از هویت تاریخی تمدن اسلامی را می توان در قالب بررسی و معرفی همان اماکن تاریخی مورد بازشناسی قرار داد. خاصه آن که نوعی ارتباط جدایی ناپذیر و ناگسستنی میان هویت آن ها و هویت تمدن اسلامی، پیوسته برقرار و شایسته استناد است. به عبارتی، تمدن اسلامی به آن حوزه ها و محدوده های جغرافیایی هویت بخشیده و در مقابل، بخشی از هویت خود را از آن ها گرفته است. از این رو چگونگی شکل گیری، توسعه و سیر تحولات سیاسی – اجتماعی شهر کوفه، به عنوان بخشی از هویت آن شهر، و هم هویت فرهنگی و تاریخی آیین اسلام که در سده های آغازین اسلامی از اهمیت شایان توجهی در تعاملات سیاسی و اجتماعی برخوردار بوده است، ونیز شناخت ضرورت ها و پیامدهای انتقال مرکز خلافت اسلامی در خلافت امام علی (ع)، مساله مورد بررسی در این مقاله است. این مقاله برآن است تا با رجوع به منابع معتبر و کاوش در اقوال مختلف مورخان، اهمیت شهر کوفه را در نیمه اول سده نخست هجری قمری و استراتژی امام علی را در گزینش آن به پایتختی مورد استدلال قرار دهد.
خلاصه ماشینی:
حضور پررنگ ایرانیان ،همجواری با بین النهرین و تمدن بزرگ ایرانی ، جنبش های سیاسی مختلف و بویژه استقرار مرکز خلافت اسلامی در عهد امام علی در آن ،کوفه را در دهه های آغازین تاریخ اسلام در صدر توجه فعالان نظامی ، سیاسی و اقتصادی قرار داد و ریشه ی تحولات بعدی تاریخ اسلام، از جمله حادثه ی عاشورا، استقرار والیان زبده و شاخص اموی چون ابن زیاد و حجاج در آن و شکل گیری هسته ی اولیه ی خلافت عباسیان در این شهر، از موارد شایان توجه در شاخص شدن شهر کوفه در نیمه ی اول قرن نخست هجری قمری است .
این شهر در موقعیتی بالاتر از نجف در جانب مغرب قرار گرفته بود (مسعودی، ١٣٦٨: ١/١١٩) مناسب بودن و امتیازات شهر کوفه در ابعاد مختلف از گزارشهای مورخان و نیز انعکاسی که در ادبیات عرب در وصف کارزار کوفیان و بصریان دارد، پیداست (حموی، همان: ٤/٤٩٢) به علاوه، در کنار هم قرار گرفتن صحرا، رودخانه ، مردابها و دریاچه ی نمک ، میان صحرای استپ و زمین زراعی و نزدیکی به آب، اگرچه برای زراعت مناسسب نبود اما این موارد از عواملی بودند که جاذبه های کافی در جذب اعراب مسلمان ١.
اهم دلایلی که در تأسیس شهر کوفه با دریافت از منابع میتوان بیان کرد، این است که خلیفه ی دوم با ترغیب مسلمانان به حمله به ایران ، در نامه ی خود به سعد ابن ابی وقاص در جنگ قادسیه ، در مورد دستیابی سپاه اسلام به غنایم و آذوقه تصریح کرده بود (طبری، همان: ١٦٤٦-٤/١٦٤٥).