چکیده:
مفهوم مرز در ادبیات سیاسی، مفهومی جدید است. در روزگاری نه چندان دور، از واژه «سرحدات» استفاده می شد و در روزگاران باستان برای تعیین قلمرو، از واژه و مفهوم «سرحد» استفاده می کردند. هم مرزی کشور ایران و عثمانی (ترکیه کنونی) در دوره های مختلف تاریخی همواره منازعات و اختلافات متعددی را میان دو کشور پدید آورده است و عواملی نظیر اختلافات مذهبی، توسعه طلبی های حکومت عثمانی و مداخلات دول اروپایی انگلیس و روسیه و از همه مهم تر عدم تعیین دقیق سرحدات دو کشور از موثرترین عوامل تشدید برخوردها بین دو کشور بوده است. ارتباط خارجی دو کشور ایران و ترکیه در زمان پهلوی اول با رفع اختلافات مرزی و فرهنگی دیرینه بین دو کشور تا حدی دوستانه شد، که حاصل آن یک دوره روابط نزدیک 16 ساله (1320-1304 ش/ 1941- 1925 م) است. مسافرت رضاشاه به ترکیه در سال 1313 ش/1934 م آغاز فصل جدیدی در روابط دو کشور بود. رضاشاه پس از پنج هفته اقامت در ترکیه به ایران بازگشت. این مسافرت تاثیر زیادی در روحیه وی گذاشت، چنان که از آن زمان بود که برخی اقدامات رضاشاه، که زمینه های ایجاد آن ها تا حدی از قبل نیز آماده شده بود، در زمینه های اجتماعی و فرهنگی در ایران شکل گرفت. در این دوران کم کم زمینه برای بستن پیمان های منطقه ای، از جمله پیمان منطقه ای سعدآباد (1316ش/1937م) که رضاشاه آن را در شرق بی سابقه می دانست، فراهم گردید. این زمان در واقع دوره جدیدی برای ایجاد روابطی کم و بیش گسترده در دیگر زمینه ها، مانند ارتباطات فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و غیره، شد. سرانجام، در مورد تثبیت مرزهای ایران و ترکیه، خود این دول بدین نتیجه رسیدند که برای حفظ و بقای موجودیت خود باید اختلافات را کنار بگذارند و با یکدیگر دست دوستی و آشتی بدهند و مرزهای خود را به تثبیت برسانند. مقاله حاضر بر آن است که ضمن بررسی مرزهای ایران و ترکیه در دوره پهلوی اول، به بررسی تاریخچه و چگونگی روند تثبیت مرزهای ایران و ترکیه بپردازد.
خلاصه ماشینی:
ارتباط خارجی دو کشور ایران و ترکیه در این زمان با رفع اختلافات دیرینه ی مرزی و فرهنگی بین دو کشور، تا حدی دوستانه شد، که حاصل آن یک دوره روابط نزدیک ١٦ ساله (١٣٢٠-١٣٠٤ش / ١٩٤١-١٩٢٥م ) بوده است .
در ١٤ آبان ١٣١١ش / نوامبر ١٩٣٢م ، نزی دو عهدنامه مودت و امنیت و رفع اختلافات مرزی در آنکارا بین دو کشور به امضا رسید و با سفر رضاشاه به ترکیه ، فصل جدیدی در روابط دو کشور گشوده شد و کم کم زمینه برای بستن پیمان های منطقه ای، از جمله پیمان منطقه ای سعدآباد(١٣١٦ش /١٩٣٧م ) که رضاشاه آن را در شرق بیسابقه میدانست ، فراهم گردید(مکی ، ١٣٧٤: ١٤٥-٦/١٤٤).
در آغاز سلطنت شاه عباس اول در ذیقعده ی ٩٩٦ ق / ١٥٨٧م ،(فلسفی، ١٣٦٩: ١/١٧٦) حکومت صفوی بسیار ضعیف شده بود،(نوایی، ١٣٨٥: ١٨٦- ١٧٠)، ناگزیر در ماه صفر سال ٩٩٩ ق /١٥٩٠م ، پس از مذاکرات مقدماتی، قرارداد صلح استانبول را با حکومت عثمانی امضاء نمود(افندی، [بی تا]: ٣/٢٠٩) که به موجب این قرارداد؛ ١) ولایات ارمنستان ، شکی، شروان ، گرجستان ، قراباغ و شهر تبریز و قسمت غربی آذربایجان ، کردستان و لرستان با قلعه ی نهاوند به حکومت عثمانی واگذار شد.
عهدنامه های مرزی ایران و ترکیه پس از سفر رضاشاه در ملاقات رضا شاه و آتاتورک تمام اختلافات سرحدی بین دو حکومت حل شد و زمینه هایی برای عقد قراردادهای مودت و اقتصادی فراهم آمد و از جمله : - عهدنامه امنیت منطقه سرحدی و تسویه حوادث و اختلافاتی که در منطقه مزبور مرزی دوکشور، در تاریخ ٢٣ اسفند ١٣١٥ش / مارس ١٩٣٧م .