چکیده:
قهوه خانه به صورت های مختلف در بهترین و پرجمعیت ترین نقاط شهر ساخته می شد. محلی که در آن جمعیت کثیری از طبقات مختلف مردم گرد هم می آمدند. قهوه خانه که در ایران کار خود را از زمان صفویه آغاز کرد، در زمان شاه عباس اول فعالیت خود را به نقطه اوج آن رسانید. فعالیت قهوه خانه در ابتدا با پذیرایی چای و قهوه به همراه محیطی آرام برای رفع خستگی مردم محدود می شد، اما از آنجایی که مکانی مردمی و اجتماعی بود، انواع تفریحات و بازی ها، از جمله نقالی، شاهنامه خوانی، گنجفه، ترنا بازی، رقص پسران زیبا و کسب اطلاع از حوادث اتفاقیه شهر و امثال آن، در قهوه خانه ها رایج بود. این مقاله سعی بر آن دارد به مواردی مانند جایگاه قهوه خانه در جامعه صفوی، مکان های قرار گرفتن آن، کارکردهای آن، سرگرمی ها و بازی های مرسوم آن، از جمله قصه خوانی، ابومسلم خوانی، بازی پیچاز، بازی گنجفه و دیگر موارد را مورد بررسی قرار دهد.
خلاصه ماشینی:
فعالیـت قهوه خانه در ابتدا با پذیرایی چای و قهوه به همراه محیطی آرام بـرای رفـع خـستگی مـردم محـدود می شد؛ اما از آنجایی که مکانی مردمی و اجتماعی بود، انـواع تفریحـات و بـازیهـا، از جملـه نقـالی ، شاهنامه خوانی ، گنجفه ، ترنا بازی، رقص پسران زیبا و کسب اطلاع از حوادث اتفاقیه ی شـهر و امثـال آن ، در قهوهخانه ها رایج بود.
امـا در منطقـه ی آنـاتولی دولـت سـنی مـذهب عثمانی روی کار بود و دورهی جدیدی از روابط بین این دولت با دولت های همسایه ، از جملـه ایران شیعه مذهب عصر صفوی، شکل گرفت ؛ روابطی که در ابتدا خصمانه و همـراه بـا جنـگ بود و در ادامه ، بین دو طرف روابط دوستانه آغاز گردید؛ تا جایی که بسیاری از فر هنـگ هـا و آداب و رسوم از طریق سرزمین عثمانی بـه ایـران انتقـال یافـت .
قهوه خانه که طبعا محل اجتماع بود، در دورهی صفویه به چنـان رشـدی رسـید کـه توانـست تمام طبقات جامعه ی ایران، از طبقه ی حاکم تا طبقه ی پایین جامعه را جذب خود نماید و بـا توجه به تنوع بودن بازیها و سرگرمی های قهوهخانه ای در دورهی صـفویه ، میعادگـاه و محـل تجلی هنر هنرمندان جامعه از هر قشر و سطحی بود.
جایگاه قهوهخانه در ساختارجامعه ی صفوی در ایران تا قبل از حملـه ی مغـولان طبقـه ی ممتـاز و متوسـط کمـابیش بـه امـور تفریحـی دلبستگی داشت ، اما با آغاز حملات مغول و سپس تیمور و تجاوز آنها به جان و مـال مـردم، ناراحتی هایی برای عامه ی مردم و خصوصا طبقه ی محروم پـیش آمـد کـه دیگـر بـرای آنهـا پرداختن به امور تفریحی معنایی نداشت .