چکیده:
خاندان جوینی از سلسله مردان برجسته ای تشکیل می شدند که برای سه تا چهار نسل به عنوان شخصیت هایی شناخته شده در خدمت سازمان های دیوانی ایران قرار داشتند. بر اساس منابع تاریخی، این گروه از مردم مشاغل آباء و اجدادی خود را به کفایت بر عهده می گرفتند و به دور از دغدغه های حکومتگران که غالبا نیز غیرایرانی بودند، مسوولیت خود را انجام می دادند. خاندان جوینی به حقیقت نمونه ای از قشر اجتماعی خاص دیوانی ایران هستند که در عرصه روزگار و تاریخ ایران نامی ماندگار از خود بر جای نهاده اند. تحقیق درباره خاندانی که نقش پراهمیتی در حیات دیوانی ایران، آن هم در بحرانی ترین روزگاران حیات اجتماعی، داشته اند، مساله ای اساسی است. نحوه برکشیده شدن این خاندان و پایداری مستمرشان در برابر اجحافات قوم جاهل و ویرانگری نظیر مغولان، نکته مهمی است که در مقاله حاضر مورد اعتنا قرار گرفته است.
خلاصه ماشینی:
نمونه ی دیگر مراقبت جوینی در حفظ ایرانیت ، هواداری او از خاندان کرت بود: زمانی که اباقا، به علت عدم تمکین حکومت کرت از دستورهای حکومت با آن به نزاع پرداخت ، جوینی نقش مؤثری در تجدید دوستی و اتحاد آن دو ایفا کرد، تا این حکومت نیمه مستقل را که پایگاه دست نخوردهی فرهنگ ایرانی بود، از سقوط مصون دارد و خود همواره در طول عمرش ارتباط نزدیک و دوستی با آل کرت را ملحوظ داشت (همان، ١٣٦٧: ٢/٣٨٩).
زمانی که در نخستین حمله ی اباقا به شام، رومیان با فرماندهان مغولی همراهی نکردند و سبب شکست ایشان شدند و قسمتی از خاک روم به دست مصریان افتاد، ایلخان چنان بر رومیان خشم گرفت که به دنبال فتح مجدد آنجا، دستور قتل عام و تاراج شهرها را صادر کرد، اما با شفاعت شمس الدین محمد جوینی که ضررهای این اقدام را نزد خان برشمرد، تا حد امکان ، علاوهبر خدمات، از خرابی روم جلوگیری کرد.
سخن به اوج ثریا رسد اگر برسـد به صدر صاحب دیوان و شمع جمع خدایگان صدورزمانه شمس الدین عمـاد قبـه ی اسـلام و قبـله ی زوار محمدبن محمدکه یمن هست اوست معیـن و مظهـر دیـن محمد مختار اکـابر همه عالم نهاده گردن طوع بر آستـان جلالـش چوبندگان صغار اقدامات سودمند خواجه شمس الدین در کرمان در این زمان چون کرمان از گزند حملات مغول مصون مانده و به قول مغولان «ایل » شده بود، و با معاضدت جوینی از سوی حاکمیت فشار چندانی بر آن وارد نمی آمد، برای دانشمندان و علما کانون امنی به شمار می رفت .