چکیده:
موقعیت جغرافیایی ایران و تنوّع اقلیمی و بهتبع آن، اوضاع کشاورزی و فراز و فرودهای سیاسی و اقتصادی درطول
تاریخ، شرایط متغیّری را برای این سرزمین رقم زده است. در ورای این تغییرات، شهرهای ایران هریک به تناسب موقعیت
مطلوب کشاورزی و گاهی نیز برای سالهای متمادی, دچار ویرانی و رکود اقتصادی میشدند. نظام زمینداری قاجاریان
که ریشه در دوران صفویه داشت. در قالب رسوم محلّی و آیین شریعت جریان مییافت. در روزگار قاجاریه،. سرشت
استبدادی قدرت. ناامنی ناشی از عوامل طبیعی مانند خشکسالی و بیماریهای مهلک. عدم امنیت زارع در نظام
زمینداری و رواج عقد مزرعه. از توسعة کامل منابع ارضی جلوگیری میکرد و در پیشرفت کشورء موانعی ایجاد مینمود.
در این دوره نیز مانند ادوار گذشته» در کشاورزی و مناسبات زمینداری» تحوّل چندانی ایجاد نشد و مناسبات ارضی
زمینداری و چگونگی تاثیرپذیری آن از اوضاع سیاسی حاکم بر شهر قم و در مطالعة موردی برای روشن شدن این
مناسبات. به وضعیت زمینداری منطقة صرم از توابع قم پرداخته خواهد شد.
Subterranean canals have always been considered as significant by scholars and states
and there is a good reason for that: dispute over water in Iranhas been the battle of life.
The present paper focuses on Sepahsālār (Bahārestān/Mehrān) subterranean canal. In
1879, Mirzā Hussein KhānSepahsālār endowed one and a half share (out of six parts) of
the water of Mehrān subterranean canal forSepahsālār School and Mosque and preserved
the remaining one and a half share for his own garden and edifice. The type of
endowment as well as its transference and sharing procedure resulted in a lot of litigations
over this estate. Moreover, its contiguity with other canals would add to the problem and
would cause lots of damage. The tax on the water share of the Parliament (adjacent
toSepahsālār School and Mosque) was also an issue of debate between the Parliament and
the Ministry of Finance. This paper presents some documents on these issues and
analyzes them.