چکیده:
مکتب علمی سمرقند حاصل تکامل مکاتب علمی بغداد، مراغه و تبریز بود که در
812 ه.ق) شکوفا گشت. یکی از دانشمندان فعال در این محفل - روزگار الغ بیگ گورکانی( 854
غیاث الدین جمشید بن مسعود کاشانی بود که برای تاسیس رصدخانه سمرقند و فعالیت در آن،
به سمرقند دعوت شد. برخی تحقیقات، نقش و تاثیر وی را در مکتب علمی سمرقند تا این حد
ارزیابی کرده اند؛ اما چنان که از آثار غیاث الدین بر می آید، وی بیش از این نیز در مکتب علمی
816 ه.ق) و دست آوردهایی داشته است. نوشته حاضر بر آن است تا - سمرقند فعال بوده ( 832
با روش توصیفی- تحلیلی به این پرسش پاسخ دهد که غیاث الدین جمشید کاشانی چه جایگاه
و تاثیری در مکتب علمی سمرقند، به ویژه در علم نجوم و حساب، داشته است؟ فرضیهی تحقیق
آن است که وی هم به کمک ابداعات وسیع خود در علومی چون حساب(اعشارکسری)، علم
الحیل(مکانیک) و هندسه، طراح اصلی رصدخانه ی سمرقند و استخراج کننده ی زیج الغ بیگی
بود؛ و حتی بیش از آن، نوعی سیاست گذاری و مدیریت علمی را در رصدخانه و مکتب علمی
سمرقند اعمال کرد
خلاصه ماشینی:
"نوشته حاضر برآن است تابا روش توصیفی-تحلیلی به این پرسش پاسخ دهد که غیاث الدین جمشید کاشانی چه جایگاهو تأثیری در مکتب علمی سمرقند به ویژه در علم نجوم و حساب،داشته است؟فرضیهی تحقیقآن است که وی هم به کمک ابداعات وسیع خود در علومی چون حساب(اعشار کسری)،علمالحیل(مکانیک)و هندسه،طراح اصلی رصدخانهی سمرقند و استخراجکنندهی زیج الغ بیگیبود؛و حتی بیش از آن،نوعی سیاستگذاری و مدیریت علمی را در رصدخانه و مکتب علمیسمرقند اعمال کرد.
اثر مذکور کتابی تحقیقی و نشانهی جدیدترین پیشرفتهایتحقیقاتی در زمینهی تحلیل اعداد در روزگار خود بود که همچون کتاب مفتاح الحساب وی ازدستاوردهای مهم مکتب سمرقند به شمار آید ناگفته پیداست که محاسبهی عدد پی با آن همه دقت،به کاشانی امکان میداد که بخشهای مدور در بنای رصدخانه و نیز بسیاری ابزارهایکوچک و بزرگ رصدخانه(خاصه وسیلهی عبورر نصف النهار و ذات الحلق،ذات السمت وذات الهدف سیاره و اقسام اسطرلابها)را با دقت بیشتری محاسبه کند(کاشانی،همان،72).
گذشته از کتابهای مذکور و نظریاتی که ابداع غیاث الدین جمشید کاشانی به شمارمیروند،وی برخی از ابزراهای علم نجوم را اختراع نموده است که عبارتاند از:"طبقالمناطق"،که به نام جمشید نیز مشهور گشت و برای اندازهگیری حرکات روزانه،فواصلزمانی،درجات نصف النهار و ساعات شب،به کار میرفت.
در مورد محل بنایرصدخانهی سمرقند گفتهاند که میرزا الغ بیگ چهار سال پس از تأسیس مدرسه،با مشاورهبا قاضیزاده رومی و غیاث الدین جمشید کاشانی و معین الدین کاشی در دامنههای کوهکدر نزدیک نهر ابو رحمت رصدخانه را بنا کرد و در اطراف آن حجرههای بزرگی ساخت ودر دامنهی تپهی رصدخانه،باغ مصفایی دایر کرد که اغلب اوقات خود را در آنجا میگذرانید."