چکیده:
«اتانازی» یا «ترجیح مشفقانهی مرگ بیمار لاعلاج» در اصطلاح پزشکی عبارت است از هر فعل یا ترک فعل عمدی که به درخواست بیمار لاعلاج و یا بدون درخواست او واقع میشود تا زندگی او بدون تحمل درد و رنج بیشتر خاتمه یابد. اتانازی براساس نحوهی عملکرد تیم پزشکی و اینکه رفتار پزشک از جنس «فعل» باشد یا «ترک فعل» به دو نوع «فعال» و «غیرفعال» تقسیم میشود. هم چنین اگر اتانازی منبعث از خواست و ارادهی بیمار باشد آن را «داوطلبانه» و در مواردی که بیمار به لحاظ حقوقی صلاحیت تصمیمگیری ندارد، اتانازی را «غیرداوطلبانه» مینامند. بر مبنای نظام کیفری اسلام و قوانین موضوعهی جمهوری اسلامی ایران، «اتانازی فعال غیر داوطلبانه» از مصادیق روشن قتل عمد و لذا حرام و موجب قصاص است و انگیزهی مشفقانه پزشک رافع مسئولیت کیفری وی یا عامل تخفیف درمجازات نخواهد بود. اگر پزشک بهواسطهی گذشت اولیای دم از قصاص مبرا شود، چنانکه دادگاه عمل پزشک را موجب اخلال در نظم جامعه و ایجاد خوف تشخیص دهد یا بیم تجری وی یا سایر پزشکان وجود داشته باشد، میتواند پزشک مرتکب اتانازی را به حبس تعزیری محکوم نماید.
خلاصه ماشینی:
"سؤال این است که آیا بر طبق فقه اسلامی و قوانین موضوعهی ایران در چنین حالتی پزشک میتواند با انجام یک فعل مادی مثبت مانند تزریق آمپول مهلک و یا سادهتر از آن، با خاموشکردن دستگاه اکسیژنی که حیات بیمار به آن وابسته است، به زندگی بیمار خاتمه دهد؟ به تعبیر دیگر آیا کشتن بیمار در چنین شرایطی جایز است؟ مسئولیت کیفری پزشکی که صرفا از باب ترحم و دلسوزی اقدام به کشتن بیمار میکند، چیست؟ 1.
آیا براساس مبانی فقهی و حقوقی اسلام پزشکی که با انگیزهی مشفقانه بهواسطهی فعل خود مرگ بیمار را تسریع میکند مستحق مجازات است؟ اگر پاسخ مثبت است چه نوع کیفری برای او در نظر گرفته میشود ؟ آیا پزشک مرتکب اتانازی میبایست قصاص شود یا ملزم به پرداخت دیه میگردد یا صرفا از سوی حاکم شرع تعزیر خواهد شد؟ فقهای متقدم و متأخر، قتل را به «إزهاق النفس» (الحر العاملی، 1410هـ .
سقوط قصاص بهواسطهی عفو اولیای دم، مانع از تعزیر پزشک نیست و درصورتیکه پزشک بهواسطهی گذشت اولیای دم از قصاص مبرا شود، چنانکه دادگاه عمل پزشک را موجب اخلال در نظم جامعه و ایجاد خوف تشخیص دهد یا بیم تجری وی یا سایر پزشکان وجود داشته باشد، با استناد به مادهی 208 قانون مجازات اسلامی: «هرکس مرتکب قتل عمد شود و شاکی نداشته یا شاکی داشته، ولی از قصاص گذشت کرده باشد و اقدام وی موجب اخلال در نظم جامعه یا خوف شده و یا بیم تجری مرتکب یا دیگران گردد، موجب حبس تعزیری از 3 تا 10 سال خواهد بود»، پزشک مرتکب اتانازی به 3 تا 10 سال حبس محکوم مینماید."