چکیده:
دولت سامانیان،نقطهی عطف زبان فارسی،و نام آن،مقرون نام فردوسی و رودکی و خدایان ادب این سرزمین است.اما از وجوه اهمیت سیاسی مذهبی سامانیان،بنای سازمان اداری گسترده و ایجاد دواوین ایرانی است که باعث پیدایش واحد اداری،و سرزمینی یکپارچه در حوزهی جغرافیایی ماوراء النهر و خراسان شد.در این واحد جغرافیایی،تحولات علمی،فلسفی و کلامی ماندگاری روی داد که زمینه و رکن تمدن اسلامی است.تعامل و برآیند تحرکات فرقهها و مذاهب به نقطهی واحدی رسید و در پایتخت اداری سامانی،بزرگترین شهر فرقهای؛«بخارا»،به وسیلهی سازمان پیچیدهی اداری سامانی به شکل منسجمی مهار شد تا منافع خلافت عباسی در ماوراء النهر تامین شود.
خلاصه ماشینی:
"این دولت،عامل تجدید و حفظ و استمرار هویت ایرانی بود و نقش بازرگانی سنتی ماوراء النهر را با توسعهی راه ترانزیتی که خاور نزدیک اسلام را به دشتهای اوراسیا و خاور دور اتصال میداد،ایفا میکرد.
اما دولت سامانی راه نفوذ اسماعیلیه را در ماوراء النهر مسدود کرد و ضمن تأمین مصالح خلافت عباسی،برای تجدید منافع بومی کوشید و توانست فرهنگ ایرانی را احیا کند.
سامانیان با تجدید تشکیلات و سازمان مرکزی اداری ایرانی،توانستند نیروهای سیاسی،نظامی و فرقهای ماوراء النهر و خراسان را مهار کنند و با تأسیس دواوین ایرانی،با حمایت نظام اداری ایرانی که به صورت اندام واحد بر سراسر قلمروی آنها حاکم شده بود،جریانات فرقهای و مذاهب و نیروهای طبقاتی ایرانی و بومی را سامان دهند.
این دولت، عامل تجدید و حفظ و استمرار هویت ایرانی بود و نقش بازرگانی سنتی ماوراء النهر را با توسعهی راه ترانزیتی که خاور نزدیک اسلام را به دشتهای اوراسیا و خاور دور اتصال میداد،ایفا میکرد.
سامانیان استمرار تشکیلات ایرانی ساسانی در عصر سامانی چنانکه اشاره شد،از جملهی دستاوردهای سامانیان،ایجاد زیرساختهای اداری بود و هدف اصلی این نگارش نیز بیان همین نکته است که پس از مقدمهای در باب موقعیت ویژهی سامانیان در عرصهی نظامی،بازرگانی، مذهبی و تاریخی و جغرافیایی،باید به گزارش اجمالی نمودار تشکیلات اداری سامانی که از آن بهعنوان نماد اقتدار اداره و دیوانسالاری ایرانی یاد کردهاند،بسنده کنیم.
نگارش اساسیترین متون زمینهای تشکیلات اسلامی،در قلمروی این سلسله و با حمایت و رهنمود دربار،حاکی از واقعیت وجود تاریخ تشکیلات اداری ایرانی-اسلامی است."