خلاصه ماشینی:
"»(ص 22) مرحوم دکتر عطاء الله تدین در مقدمهای که بر کتاب تاریخ گیلان عبد الفتاح فومنی نوشته بدون ذکر ماخذ، مطلبی را در بیان روحیهء شجاعت و مردانگی اهل دیلمان (دیملمان)آورده که چنین است: «اگر عربی یک نفر دیلمی را میکشت یا جان سالمی از دست او بدرمیبرد همیشه فخر میکرد: الست ضربت الدیلمی امامهم وجدیته فیه سنان و عامل معنی:آیا نه من آنم که دیلمی را روبری لشکر بزدم با آنکه در دست او نیزه بود»3کسروی شگفتی خود را از این که مسلمانان توانسته بودند کوههای پیرنه و صحاری ترکستان را تسخیر کنند ولی از مطیع ساختن مردمی در کوهستانهای شمال ایران درمانده بودند اعلام میدارد و عدم توفیق اعراب را در تصرف مناطق شمالی ایران در موانعی چون سختی کوهستان دیلم و انبوهی جنگلها ندانسته بلکه علت عمده را همانا مردانگی و دلاوری دیلمان و قهرمانیها و جانبازیها دانسته که آن مردم در راه نگاهداری مرزوبوم خود و دفع دشمنان بیگانه آشکار ساخته بودند.
کسروی با استناد به منابع اصلی دورهء اسلامی از جنگهای مسلمانان و اهل دیلم مطالب فراوانی نگاشته و مطلبی را از کتاب البلدان ابن فقیه همدانی ذکر کرده که خواندی است: ابن فقیه مینگارد:«حجاج بن یوسف معروف به نمایندگان دیلم(وفد الدیلم)که پیش او آمده بودند پیغام داد که اسلام بپذیرید یا جزیه به گردن بگیرید و چون ایشان هیچیک از جزیه و اسلام نپذیرفتند حجاج فرمود: صورت(نقشه)دیلمستان را برای او ساختند و آن را به نمایندگان دیلم نشان داده گفت:به دستیاری این صورت راهها و کوههای ولایت شما را شناختهام اکنون یا آنچه پیغام دادهام بپذیرید یا لشکر فرستاده ولایتتان ویران سازم."