چکیده:
در این مقاله، تکاپوهای سیاسی اسماعیلیان الموت در فاصلة سالهای 618 تا 653 بررسی
شده است. در این دوران، با هجوم مغولان و فروپاشی حکومت خوارزمشاهی، ایران دچار
خلأی قدرت سیاسی شد. پرسش اصلی این مقاله این است که در این شرایط سیاسی جدید،
اسماعیلیان الموت چگونه عمل کردند و از چه ابزاری برای افزایش نفوذ و گسترش قلمروی
خود سود بردند. پاسخ این است که اسماعیلیان با استفادة توأمان از دو ابزار دیپلماسی
و تکاپوهای نظامی کوشیدند از شرایط جدید بهرهبرداری کنند، بر نفوذ خود بیفزایند و
قلمروی خود را گسترش دهند. برای دستیابی به این نتیجه، ضمن اشارهای به شخصیت و
دوران حکومت علاءالدین محمد سوم، روابط سیاسی اسماعیلیان نزاری با خوارزمشاهیان،
خلافت عباسی و مغولان توضیح داده شده است.
خلاصه ماشینی:
"وی اثر ابن اثیر را دیده بود و آن را کامل و جامع میدانست؛ با این حال، چون خود شاهد بسیاری از وقایع تاریخی مهم این دوران بود، بهعنوان یکی از همراهان و نزدیکان جلالالدین آزمودههایی داشت که برای انتقال آن به آیندگان، تاریخ جنگهای سلطان جلالالدین را نوشت.
جوینی این دگرگونی در دولت اسماعیلی را چنین گزارش میکند: از ابتدای جلوس اظهار مسلمانی کرد و قوم و شیعت خود را به توبیخ و تشدید از الحاد زجر و منع کرد و بر التزام اسلام و اتباع رسوم شرع داشت و درین معنی به خلیفة بغداد و به نزدیک سلطان محمد خوارزمشاه و ملوک و امرای عراق و دیگر اطراف رسولان فرستاد.
ابناثیر ادامه میدهد که اسماعیلیان از هنگام تاختوتاز مغولان در شهرهای اسلامی تا این زمان گستاخ و آزمند شده بودند، آزارشان بالا گرفته و زیانشان فزونی یافته بود؛ ولی جلالالدین به دشمنی و خانمانسوزی ایشان پایان داد و آنان را گرفتار همان کارهایی کرد که بر مسلمانان روا میداشتند (ابناثیر، 1355: ج 27، ص 79).
نسوی خاطرنشان کرد که اسماعیلیان در زمان سلطان علاءالدین محمد خوارزمشاه، افزون بر خواندن خطبه، سالانه صدهزار دینار خراج هم میپرداختهاند؛ با این حال، این نخستین خواست برآورده نشد و در این مورد آنان «جز انکار هیچ کار نمیکردند» (همان، ص 230).
4. حاصل سخن وضعیت سیاسی اسماعیلیان ایران در دوران مورد بحث، بسیار حساس و پیچیده بود: از سویی، آنان میدان را از نیروی سیاسی قدرتمندی چون حکومت خوارزمشاهی خالی میدیدند و میکوشیدند بر دامنة متصرفات خود بیفزایند؛ و از سوی دیگر، خطر مغولان پیش رویشان قرار داشت و باید چشمانتظار رویارویی با مغولان نیز میبودند."