چکیده:
پژوهشهای فلسفی تاریخ به دو شاخه «فلسفه نظری یا جوهری تاریخ» و «فلسفه تحلیلی یا انتقادی تاریخ» تقسیم میشود. فلسفة نظری تاریخ، الگویی از فلسفه مضاف به واقعیتها است که در آن معنا و روند کلی جریان تاریخ مطالعه میشود.این مقاله به نقد دیدگاه توینبی میپردازد. توینبی عرصه واقعی تحقیقات تاریخی یا حوزة معقول پژوهش تاریخی را واحد تمدن میداند. رویکرد تجربی و استقرایی به عنوان روش اساسی او در مطالعة تاریخی تمدنها از اصول و مبانی حاکم بر فلسفه نظری تاریخ توینبی میباشد. از نظر توین بی «الگوی چالش ـ پاسخ» معیار قانونمندی تاریخ است و خاستگاه و منشأ پیدایش تمدنها محسوب میشود. نظر توینبی همچنین سرانجام یک تمدن را تأسیس یک دین جهانی میداند و معتقد است که تمام تاریخ بشر یا کل فرآیند یک تمدن به عدل الهی خلاق منتهی میشود. از نظر توینبی مسیحیت، هدف نهایی تاریخ بشر و بالاترین حد خیر برای بشر است.
خلاصه ماشینی:
"اگر سنخ و ماهیت فلسفة تاریخ، از سنخ فلسفههای مضاف به واقعیت باشد، در این صورت فلسفة تاریخ مدلی از فلسفة مضاف خواهد بود که پدیدهها یا امور تاریخی مورد مطالعه و تحلیل قرار خواهد گرفت که به این اعتبار فلسفة نظری یا جوهری تاریخ به وجود خواهد آمد.
چهار مسئلة عمده در فلسفة تحلیلی یا انتقادی تاریخ مطرح است: اول: تبیین تاریخی: 410 در این نوع مسئله از انواع تبیینهای قانونمند مدل فراگیر و عام) تبیین عقلایی توجه به کنشها و واکنشهای فاعلان تاریخی) و تبیین روایی گزینش روایتهای تاریخی) سخن به میان میآید که علم تاریخ را به لحاظ تبیینشناسی مورد مطالعه و پژوهش قرار میدهد.
موضوع یا عنوان مورد بررسی توینبی در فلسفة تاریخ و قانونمندی تاریخ، نه نوع بشر به طور عام، نه ملت و نه طبقة اجتماعی است، بلکه تمدن، تنها واحد مطالعه تاریخی برای کشف قوانین تاریخی حاکم بر جوامع میباشد.
لذا ترجیح توینبی در انتخاب واحد تمدن در جریان مطالعات فلسفی تاریخ، تنها یک اتخاذ روشگرایانه نیست، بلکه مبتنی بر این است که روند حرکتی تمدن تحت قاعده است و بر اساس آن میتوان قانونمندی تاریخ را تحلیل کرد.
421 بنابراین از دیدگاه توینبی عامل حاکم بر سیر و تکوین تمدنها و قوانین حاکم بر تاریخ، الگوی چالش – پاسخ یا الگوی تهاجم و تدافع و یا الگوی پیکار متقابل است که این عامل در فرآیند جریان اقلیت خلاق و محیط نه کاملا مساعد و نه کاملا نامساعد، موجب بروز و ظهور و پیدایش و میرایش تمدنها میشود."