چکیده:
صنعت نفت جهان از اوایل قرن بیستم تاکنون تحولات چشمگیری را پشتسر نهاده است.تغییر ساختار در شرکتهای بینالمللی نفتی1را جدای از تغییرات بنیادین در بازار جهانی نفت نمیتوان به خوبی مطالعه کرد.این تغییرات، ارتباطی دوسویه است.تغییر در استراتژی شرکتهای بزرگ نفتی نه تنها بر تحولات صنعت نفت اثر گذاشته بلکه خود متأثر از این تغییرات است.آگاهی از روند تحولات آتی شرکتهای نفتی مستلزم بررسی تاریخی عملکرد این شرکتهاست.این تحولات در دو بازه زمانی بررسی میشود.نخست،دورهای که نگرانی از کاهش عرضه نفت خام وجود نداشت و دوم،دورانی که مسئله امنیت عرضه برای مصرفکنندگان بزرگ نفتی مطرح شده است. در دوره اول شاهد قدرت یافتن شرکتهای نفتی و نوعی رابطه حاکمیتی در عملکرد این شرکتها هستیم اما در بازه زمانی دوم نوعی رابطه رقابتی بین بازیگران اصلی در بازار نفت خام حاکم شده است.در وضعیت کنونی که بازار جهانی نفت به علت کاهش ذخایر بزرگ نفتی با کمبود شدید عرضهء مورد انتظار2و لذا افزایش قیمت نفت خام مواجه است و در عین حال به شدت تحتتأثیر بازارهای کاغذی قرار دارد،بررسی استراتژی شرکتهای بزرگ نفتی و تغییرات ساختاری احتمالی آنها از اهمیت ویژهای بهخصوص برای صادرکنندگان بزرگ نفت برخوردار است.
خلاصه ماشینی:
"ج-از جمله ویژگیهای شرکتهای نفتی و یا دولتهای صاحب ذخایر نفتی،خصلت گله گوسفندی آنهاست،بدین معنی که هرگاه یکی از شرکتها و یا دولتها نفتی اقدام به سرمایهگذاری برای ایجاد مازاد ظرفیت تولیدی میکند برخی میپندارند که حتما دلیل خاصی مانند احتمال افزایش قیمت در آینده وجود دارد و لذا آنها نیز تصمیم مشابهی میگیرند که در نهایت منجر به مازاد ظرفیت تولیدی در بازار جهانی نفت خام میشود.
3 مالکیت مشترک بر شرکتهای عامل موجب میشد که نه تنها نگرانی از رفتار رقابتی بین شرکتهای بزرگ نفتی در فضای انحصار چندجانبه4عملا از بین برود بلکه این شرکتها را قادر میساخت که مازاد ظرفیت در حوزههای بزرگ تولید نفت خام در خاورمیانه را به صورت مؤثری کنترل کنند تا زمینههای مناسب برای جنگ قیمت و کاهش شدید آن از بین برود.
باوجود این میتوان از وقایعی به شرح زیر نام برد که برای این شرکتها یا کاملا غیرمنتظره بود و یا از چنان ابعادی برخوردار بود که خارج از حوزه تأثیرگذاری این شرکتها قرار داشت و موجب شد قیمت نفت خام علیرغم برنامهریزیهای این شرکتها به نحو قابلملاحظهای تغییر کند: الف-انقلاب اسلامی ایران در سال 1979 میلادی نه تنها موجب شد قیمت نفت خام از مرز بشکهای 40 دلار فراتر رود بلکه عامل مؤثری در تضعیف قراردادهای بلندمدت2و توسعه سریع بازارهای اسپات برای نفت خام شد که زمینه را برای حضور رقابتی شرکتهای کوچکتر نفتی که اصطلاحا به شرکتهای مستقل3معروفاند فراهم کرد.
چنین پدیدهای قطعا بر استراتژی شرکتهای بزرگ نفتی مؤثر است اما اینکه این استراتژیها را چگونه و در چه سمتی تغییر میدهد چندان روشن نیست هرچند تحول بسیاری از شرکتهای بزرگ نفتی به سمت«شرکتهای انرژی»و توسعه فعالیت آنها به ماورای نفت خام و حتی ورود به حوزه انرژیهای نو یا تجدیدپذیر نشان میدهد چگونه این شرکتها سعی میکنند خود را در قبال تحولات غیرمنتظره در آینده پوشش دهند."