چکیده:
عبد الرحیم طالبوف یکی از برجستهترین نمایندگان جنبش روشنفکری شرق بود و افکار و آثار وی اثری چشمگیر بر شکلگیری ترتیب مشروطهخواهی در ایران و حتی شرق داشت.طالبوف که دوران کودکی و نوجوانی را در ایران گذرانده بود،به گاه جوانی به ناچار از ایران مهاجرت کرد و پس از ماندگاری در تمیرخان شورهء داغستان،کارهای روشنگرانه و خیرخواهانهء بزرگ انجام داد.راهاندازی و تأمین مخارج و سرپرستی چندین مدرسه کودکان و بزرگسالان و دبیرستان دخترانه،عضویت در کمیته سرپرستی و تأمین برخی از مخارج زندان تمیز خان شوره،عضویت در جمعیت صلیبی سرخ و کمیتهء آمار داغستان،تأسیس چند کتابخانه و خرید کتاب برای آنها و تألیف و ترجمهء چندین کتاب و مقاله از جمله اقدامات خیرخواهانهء طالبوف هستند.
همهء آثار علمی،سیاسی،اجتماعی و ادبی طالبوف از واقعگرایی انتقادی و ایدههای روشنگرانه آکندهاند. وی به روشنگری و آگاهی بخشی به تودهها و استفاده از دستاوردهای علمی و حتی کشورهای پیشرفته اهمیت فراوان میداد و دولتمردان کشورهای اسلامی را به استفاده از تجربه مثبت و پیشرفتهء دولتهای اروپای فرامیخواند.
خلاصه ماشینی:
"این نامه«تقاضانامهء ملا عبد الرحیم طالبوف،تبعهء ایران،از شورای سرپرستی پراگنمیازیای تمیرخان شوره»7مورخ 16 آوریل 1896 است که در آن،وی درخواست کرده است:«مبلغ اهدایی در حد توان خود به اندازهء پانصد روبل را صرفا جهت به وجود آوردن سرمایه به منظور ساختن ساختمانی مستقل برای دبیرستان دخترانه در شهر تمیرخان شوره را بپذیرند.
ب. جاجیف در کتاب خود،دروازههایی به کوههای داغستان،خاطرهء زیر را از قول یکی از ریشسفیدان شهر بوی ناکسک(تمیر خان شوره سابق)آورده است:«طالبوف هنگامی که در شهر مراسمی برپا بود، یکی ا زمیهمانان افتخاری بود.
حسن القداری و ابو سفیان آقایف همانند بسیاری از دانشمندان داغستان،در حد عالی به زبان فارسی آشنایی داشتند و تعدادی اثر ادبی به این زبان پدید آورده بودند.
ابو سفیان آقایف در شرح زندگی خود،دربارهء آشنایی با عبد الرحیم طالبوف این گونه نوشته است:«...
بعد از مراجعتم از جنگوتای(که در آنجا ابو سفیان زبان فارسی را از روی کتاب گلستان نزد دو تن از شخصیتهای دانشمند ناحیهء کورا به نامهای محمد و ابراهیم فراگرفته بود)،به منظور صلاح و مشورت کردن درخصوص پارهای از مشکلات که در فراگیری،زبانهای ترکی و فارسی مشاهده میشود،با شاعر فارسیگوی ماهر،صاحب دیوان عندلیب،مرحوم سید میر تقی کاشانی،که در تمیرخان شوره اقامت داشت،آمد و شد داشتم.
24در این مجله بخشی از وصیتنامهء طالبوف به چاپ رسیده است:«سی هزار روبل جهت احداث بیمارستان در تمیرخان شوره، ده هزار برای احداث مدرسهء دخترانه در شهر تهران،25 هزار برای ساخت دبیرستان در تبریز،پنج هزار جهت مدرسهء ایرانی در تمیرخان شوره.
27ترجمهء این اثر به زبان روسی توسط طالبوف صورت گرفت و در گروزنی به سال 1903 با نام تاریخ محمد پیامبر منتشر گردید."