چکیده:
مشکل اساسی تجارت در ایران دورهء قاجاریه در امنیت تجار خارجی و فقدان امنیت تجار و تجارت داخلی بوده است.نفوذ سیاسی روزافزون غربیها در ایران سبب شده بود تجار غربی و فعالیتهای اقتصادی آنان زیر چتر حمایت حکومت قرار گیرد و از امنیت برخوردار باشد.این امنیت از زمان شکست ایران در جنگ دوم ایران و روسیه و انعقاد معاهده ترکمنچای در سال 1243 هـ.ق./1828 م.برقرار شد.طبق یکی از بندهای تجاری آن معاهده،دولت ایران متعهد شده بود از کالاها و امتعهء تجار روسی که وارد ایران یا از این کشور خارج میشدند، صرفا 5%عوارض دریافت نماید.علت گنجاندن این بند از طرف روسها این بود که اخذ عوارض و حقوق حق العبور از سوی حکومت ایران،وضع مشوش و درهمی داشت.فلور به تفضیل نشان میدهد که چگونه از مال التجارهای که از یک ناحیهء ایران به ناحیهای دیگر حمل میشد،حکومت در طول راه به دفعات عوارض 5%برای یکبار،تکلیف تجار خود را روشن ساختند.این بند بعدها برای خارجیان دیگر که در ایران دادوستد تجاری داشتند، الگو شد.انگلیسیها در سال 1275 هـ.ش./1841 م،و خارجیان دیگر نیز به تدریج در نیمهء دوم قرن نوزدهم توانستند همان امتیاز را برای اتباع خود به دست آورند و بازرگانان ایرانی با موانع و مشکلات عدیدهای مواجه شدند که کار تجارت را دشوار و جانفرسا مینمود.در مقالهء حاضر سعی شده است برخی از موانع عمدهء رشد تجارت در ایران،به صورت اجمالی همچون طرحی برای تحقیق عمیق و مشروح مورد بررسی قرار گیرد.
خلاصه ماشینی:
"1. یکی از مهمترین موانع رشد سرمایهداری و تجارت در دورهء قاجار،ناامنی شدید مردم به صورت عام،و ناامنی تجار و کسبه بهطور خاص بود،امری که حتی مورد توجه جیمز فریزر،که در اوایل دوره قاجاریه از ایران دیدن کرد،قرار گرفته ناموس مردمان این سرزمین است که از سرشت حکومت و نیز انقلابهایی که چنین حکومتهایی بهطور مداوم در معرض آن است،نشأت میگیرد.
از جمله فشارهایی که میتوان آنها را ذدکر نمود، عبارتاند از:مصادره اموال تجار بزرگ،که از شواهد مشهور آن مصادره حدود 800 هزار تومان از حاج محمد حسن امین الضرب در اوایل سلطنت مظفر الدین شاه به بهانهء سوء استفاده در ضرب مسکوکات است»15 مورد دوم،مصادره بخش قابل ملاحظهای از اموال درگذشتگان از سوی شاه، برخی از حکام،و در مواردی از سوی برخی از روحانیان بوده است.
همین حاج علی اکبر تاجر دهدشتی که معرف خاکپای همایون است،تاجر معتبر ما بود،به واسطهء همینکه حقوقش در نزد مردم ماند و ندادند،کارش به اینجا کشید که حضور مبارک معلوم است و چنانچه بذل مرحمتی دربارهاش نشود،بالمره از درجهء اعتبار ساقط و مبالغی پول مردم سوخت و از میان خواهد رفت و حالا دو نفر تاجری که در تهران،پایتخت دولت فی الجمله اعتباری برای آنها باقیمانده است،درستکار هستند و در خیلی مواقع به کار میخورند،حاج محمد حسن امین الضرب و برادرش حاج ابو القاسم ملک التجار در خراسان است که معادل پنجاه هزار تومان پول اینها نزد نواب و الا رکن الدوله مانده است و به هیچ وسیله وصول این تنخواه برای اینها ممکن نیست..."