چکیده:
«زنجیرهمندی»سازوکاری زبانشناختی است که به برساخت متون،متنیت آنها و شبکهی روابط معنایی میان متون میپردازد.و با بررسی عملی واحدهای سازندهی متنی خاص سروکار دارد.این بدان معناست که میتوان از متن در سطوح مختلف زبانی-واج،واژه،جمله و بند-تحلیل متنی مبسوط ارائه داد.همچنین زنجیرمندی با گستردگی و پردازش متنی نیز سروکار دارد.وقتی زنجیرمندی را به گفتمان قرآنی اعمال میکنیم،متن قرآنی شکل مخروط وارونه را به خود میگیرد.بنابراین بیدلیل نیست که سورههای طولانیتر در ابتدا و سورههای کوتهتر در انتهای قرآن آمده است.وقتی متن قرآن را به شکل مخروط وارونه در نظر میآوریم،میتوان گفت که چرا پیام قرآنی در توحید(سورهی اخلاص)و الهیت(سورهی ناس)آمده،حال آنکه متون مربوط به خداوندگاری(سورهی حمد)و قوانین جزایی اسلامی(سورههای بقره،نساء و غیره)در نوک گستردهتر مخروط جای گرفته است؛و البته در این میان از بنمایههای بیشماری نیز سخن به میان میآید که از حیث مفهومی و بینامتنی به یکدیگر مرتبطاند. زنجیرمندی مفهومی و متنی،متن را برای خواننده سهل الوصولتر میکند.شاخصهی زنجیرمندی صرفا تکرار ظاهری نیست بلکه میزان بالای اطلاعاتی که ارائه میدهد شاخصهی اصلی این سازوکار است.
خلاصه ماشینی:
"از این رو،این آیه از حیث بینامتنی به گزارهی پایانی(آیهی 134)زنجیر میشود که به شکایت دروغین کافران دربارهی روز قیامت اشاره میکند که اگر بدانها پیامبری نازل شده بود،خوار و رسوا نمیشدند:و لو انا اهلکناهم بعذاب من قبله لقالوا ربنا لو لا ارسلت الینا رسولا فنتبع آیاتک من قبل ان نذل و نخزی(134) و اگر ما آنان را قبل از[آمدن قرآن]به عذابی هلاک میکردیم،قطعا میگفتند:«پروردگارا، چرا پیامبری به سوی ما نفرستادی تا پیش از آنکه خوار و رسوا شویم از آیات تو پیروی کنیم؟»(134) نیک پیداست که برگزیدهای بر آنان بیامد،لیکن رسالتش را منکر شدند؛بنابراین شرط اصلی موفقیت رسالت حضرت محمد(ص)،صبر و بردباری است.
ب)زنجیرمندی میان آغاز سورهی طه و انبیاء گزارههای آغازین دو سوره از حیث مفهومی و بینامتنی به هم مرتبط اند،زیرا آیهی سوم سورهی طه به قرآن اشاره میکند که برای خداترسان پند و اندرز است:الا تذکرة لمن یخشی-جز اینکه برای هرکه میترسد،پندی باشد؛حال آنکه آیات 3-1 سورهی انبیاء به نزدیکی ساعت قیامت اشاره میکنند که مردم دنیاپرست از آن غافلاند:برای مردم[وقت]حسابشان نزدیک شده،و آنان در بیخبری رویگردانند.
مثلا در آیات 5-2 سورهی بقره:ذلک الکتاب لا ریب فیه هدی للمتقین(2)الذین یؤمنون بالغیب و یقیمون الصلاة و مما رزقناهم ینفقون(3)و الذین بما انزل الیک و ما انزل من قبلک و بالاخرةهم یوقنون (4)اولئک علی هدی من ربهم و اولئک هم المفلحون(5) این است کتابی که در[حقانیت]آن هیچ تردیدی نیست[و]مایهی هدایت تقواپیشگان است (2)؛آنان که به غیب ایمان میآورند،و نماز را برپا میدارند،و از آنچه به ایشان روزی دادهایم انفاق میکنند(3)؛و آنان که بدانچه به سوی تو فرود آمده،و به آنچه پیش از تو نازل شده ایمان میآورند و به آخرت یقین دارند(4)؛آنهایند که از هدایتی از جانب پروردگارشان برخوردارند و آنها همان رستگاراناند."