خلاصه ماشینی:
"ازاینرو دائرة المعارف بزرگ اسلامی بخلاف معمول دانشنامهها تنها متکی به تحقیقات شخصی مؤلفان نیست بلکه مقالات آن بیشتر نتیجه تحقیقاتی است که در مرکز دائرة المعارف یا با استفاده از منابع آن نوشته میشود،و از این حیث شبیه"انستیتو"های شوروی سابق است که در آنها عدهای به کار پژوهش اشتغال چاپ نمایند(هرچند بطور معترضه باید گفت که در بسیاری از این انستیتوها به تدریج روحیه اداری جای روحیه علمی را گرفته بود و آثاری که برای چاپ از آنها بیرون میآمد رو به تنزل داشت و کار آنها به علت دولتی بودن آن مؤسسات در شوروی و فقدان مسئولیتهای شخصی و نظارت جدی و صمیمانه غالبا صورت"رفع تکلیف"بخود میگرفت و رسالات و مقالات سطحی به بار می آورد که عموما اطاله کلام و لقلقه زبان آنها جلب نظر میکرد.
مثلا همه آنچه که میان قبایل عرب جاهلی گذشته است،از نام بتهای آنها گرفته تا"ایام"آنها(یعنی جنگها و مقاتلات آنها)و نام هر قبیله و عشیره و تیرهای که صحرای عربستان را به وجود خود مزین کرده جزء تاریخ اسلام محسوب میشود،ولی سوابق ملل دیگری که گاه در تکوین تمدن و فرهنگ اسلامی بیش از خود عربها مؤثر بودهاند،از جمله ایرانیان و یونانیان و سریانیان و مصریان و شامیان،کمتر مطرح است، چنانکه در مقاله سودمند"آتش"به قلم آذرتاش آذرنوش(یکم،95-94)چهارده آتشی که اعراب در دوران جاهلی میافروختند شرح داده شده است و حال آنکه آتشهای متعدد بهرام و جز آنها در ایران از مباحث تحقیقات اسلامی شمرده نمیشود و اگر دو مقاله«آتش در ایران باستان»و«آتشکده»بقلم دکتر احمد تفضلی نمیبود(که ظاهرا بیشتر به مناسبت فارسی و ایرانی بودن دائرة المعارف لازم تشخیص داده شده است)شاید مسکوت میماند."