چکیده:
یکی از فرضهای ایراد خسارت،فرضی است که افعال زیانبار نامشروع از ناحیه عوامل متعدد موجب ایراد خسارت گردد.در این صورت تشخیص سبب مسئول جبران خسارت و ملاک ارزیابی خسارت بسیار دشوار است حقوقدانان در نظامهای حقوقی معاصر ملاکهایی متفاوتی را ارایه نمودهاند چنانکه نظریات 1-برابری اسباب و شرایط 2-سبب متعارف و اصلی 3-سبب نزدیک و بیواسطه،بیانگر ملاکهای ارزیابی خسارت تلقی میگردند در فقه اسلامی نظریات فقهاء نیز متفاوت میباشد چنانچه در فقه امامیه نظریه 1-سبب مقدم در تأثیر 2-اشتراک ضمان 3-سبب مؤخر در وجود 4-سبب اقوی،از ناحیه فقهاء طرح شده است از مجموع نظریات مذکور در مییابیم که آنها با عنایت به موارد،ملاک متناسب با آن را ارایه نمودهاند لذا نمیتوان نظریهای را به نظام حقوقی اسلام منسوب و نظریات دیگر را آن نفی نمود. با این وجود نظریه سبب مقدم در تأثیر از شهرت برخوردار است بدیهی است دادرس باید با عنایت به مورد خسارت،ملاحظه معیارها در نظریههای ارایه شده از ناحیه فقها سببی را که عادتا موجب ایراد ضرر میگردد شناسایی و بدان حکم نماید.
خلاصه ماشینی:
"فقهای شافعیه نوشتهاند در صورتی که حاکم یا قاضی بوسیلهی مأمور خویش زنی را جهت حضور در جلسهی دادگاه احضار نماید آن زن از ترس ناشی از دریافت احضاریه بمیرد قاضی و حاکم ضامن نخواهند بود زیرا عادتا دریافت احضاریه موجب مرگ نمیشود در فرض تعدد اسباب نیز با تعمق در مثالهایی که برخی فقهای شافعیه متعرض شدهاند میتوان دریافت که در برخی موارد آنها سبب مقدم در تأثر و در برخی دیگر موجب قویتر را ملاک انتساب دانستهاند فقیهان حنبلی نیز مانند فقهای شافعیه تشخیص سببیت را امری عرفی میدانند بدینجهت آنها در زمینه تعریف قتل عمد گفتهاند که قتل عمد آن ضربهای است که غالبا موجب مرگ میگردد البته موقعیت جانی،مجنی علیه و نوع آلت نیز در تحقق عنوان عمد دخالت داشته و معتبر میباشد همچنین اگر شخصی بر کودکی فریاد زند و او در مکان مرتفعی باشد و از آن جا سقوط کند فریاد زننده نسبت به ضرر ایجاد شده ضامن است ولی چنانچه اسباب متعدد باشند در مثال حفر چاه در معبر عمومی و نهادن سنگ در کنار آن و لغزیدن و افتادن دیگری در آن مانند شافعیه سبب مقدم را در ایجاد ضرر مسئول میدانند یا در مثال دیگر اگر شخصی جلوی هدفی که مردم بسوی آن تیراندازی میکنند قرار داده شود و تیری بدون قصد به او اصابت کند ضمان او بر عهده عاقله کسی است که او را جلوی هدف قرار داده است چون تیرانداز مانند کننده چاه است و کسیکه او را جلوی هدف هول داده است مانند پرتکننده در چاه است این مثال معرف اختیار نظریه سبب اقوی در ایراد ضرر است."