چکیده:
بحث از حقیقت صدق و چگونگی مطابقت قضایا با واقع، از قدیم مورد توجه فیلسوفان بوده است، به گونهای که سابقه این بحث را میتوان تا دوران یونان باستان رهیابی کرد. حکمای اسلامی عموما «صدق» را به «قضیه ذهنیه (یقین، علم، و...) مطابق با واقع» تعریف نمودهاند. فلاسفه اسلامی از ابن سینا به بعد، این تعریف از صدق قضایا را به صورت صریح در آثارشان مطرح نمودهاند. اما پیش از او، گرچه در کلمات آنها به صراحت مطرح نشده است، اما با توجه به فضای حاکم بر آثارشان، میتوان گفت: آنان «مطابقت» را یک امر مفروض میگرفتند. با وجود توجهی که فلاسفه مسلمان به این مطلب نمودهاند، به نظر میرسد جای یک تفسیر جامع و روشن از دیدگاه فیلسوفان مسلمان در اینباره خالی است. از اینرو، در این نوشتار، سعی شده است علاوه بر بررسی کلمات فیلسوفان سرشناس مسلمان در اینباره، تفسیر روشنی از نظریه «مطابقت» بر اساس دیدگاه فیلسوفان مسلمان ارائه گردد
خلاصه ماشینی:
"در مواجهه با قضایایی مانند قضایای ذکر شده، این سؤال مطرح میشود که به راستی چگونه میتوان به این قضایا به عنوان قضیه صادق اعتماد کرد؟ در واقع، انسان در اینجا با سؤال مهم دیگری، که از درون این سؤال میجوشد، روبهرو است و آن اینکه اساسا صدق، که چگونگی قضایا را بیان و توصیف میکند، به چه معناست؟ به عبارت دیگر، ویژگیهای صدق چیست که اگر قضیهای متصف به آن ویژگیها باشد، آن قضیه را صادق میگویند و اگر نباشد، آن را «کاذب» مینامند؟ نکته قابل توجه اینکه در بیان فیلسوفان اسلامی، واژه «حقیقت» گاهی به معنای واقع و نفسالامر، به کار رفته است و گاهی نیز به معنای مطابقت قضیه با واقع و نفسالامر.
اگر صدق حکم ذهنی را به اعتبار مطابقت آن به چیزی که در ذهن است بدانیم، لازمهاش این است که حکم به واجب بودن انسان صادق باشد؛ زیرا برای وجوبیت انسان یک صورتی که مطابقت با حکم وجوبیت انسان باشد در ذهن وجود دارد، بلکه حکم درست در این دو ـ حسن معلمی، نگاهی به معرفتشناسی در فلسفه اسلامی بیجا، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1378، ص 92.
ایشان در مقدمه مقاله چهارم از کتاب اصول فلسفه و روش رئالیسم، بیان مفصل و روشنی در این زمینه دارد: «حقیقت» به اصطلاح عرف، معانی مخصوصی میدهد که در اینجا منظور نیست؛ اینجا منظور بیان مفهوم فلسفی آن است، فهمیدن تعریف «حقیقت» به اصطلاح فلسفه، آسان است؛ زیرا در اصطلاحات فلسفی، معمولا حقیقت همردیف صدق یا صحیح است و به آن «قضیه ذهنی» گفته میشود که با واقع مطابقت کند."