چکیده:
امروزه شطرنج بسیاردر زمان ما رواج یافته وپرسش های زیادی درمورد احکام شرعی آن میشود .هدف این
نوشتارجوابگویی به این سوالات است .پیشینه ی شطرنج به 1500 سال پیش وپیشنه ی حکم شرعی آن از
زمان پیامبر ثابت شده است .قمار معانی بسیاری دارد و بهترین معنای آن بازی ، مسابقه وبرد و باخت مالی
است . لهو معانی بسیاری دارد بهترین معنای آن مشغول شدن به کاری و غافل شدن از باید هاست درفتاوای
علما این دو معنا به چشم می خورد .ملاک قماریت چهارتا است : ا-بازی با آلات لعب همراه با برد و باختب-
بازی با آلات لعب مطلقا چه برد و باخت باشد چه نباشدج-بازی با آلات قمار یا بازی با برد و باخت د-برد و
باخت مالی چه با آلات وچه بدون آن. حرمت شطرنج هم ادله اجتهادی دارد وهم فقاهتی. ادله ی اجتهادی
پنج تا است : ا-خصوص شطرنج. ب-قمار بودن. ج-آلت قمار بودن. د- ارتکاز متشرعه. ن- لهو ولعب .
بهترین دلیل، همان قمار بودن است چون اشکالاتی متوجه بقیه ی ادله می باشد . ادله فقاهتی دو تا است :
استصحاب و برائت که برائت به خاطر داشتن حالت سابقه ، رد است . با توجه به عمومیت ادله ی حرمت قمار
و با توجه به اصل استصحاب شطرنج حرام است . محلل شطرنج خروج از آلت قماری بودن در عرف عام است
که در عصر ما محقق نیست .
خلاصه ماشینی:
نظريه مختار : بر خلاف نظر مرحوم شيخ که قائل هستند تعريف اول اولي است ١اما حقير قائل به اين مي باشم که تعريف سوم بهتر است زيرا بازي با آلات قمار بدون رهان ، هر توجيهي هم که براي آن بيايد نمي تواند از عيب و اشکال آن بکاهد زيرا ما بسياري از روايات داريم که تعابير بسيار تندي نسبت به اين عمل شنيع دارند رواياتي که حتي از نگاه کردن به بازي قماري هم نهي کرده اند و تعداد کثيري از اين روايات وجود دارد که مطلق مي باشند بدون اين که اين حرمت را به قمار رهاني مقيد کرده باشند و اين روايات را به هيچ وجه نمي توان ناديده گرفت حتي اگراين روايات هم مخدوش باشند باز هم از باب احتياط نمي شود اين روايات را کنار گذاشت کما اين که بعضي از بزرگان همچون شيخ صدوق در مورد شطرنج که آلت قمار است بعد از ذکر احاديث مختلف جانب احتياط را گرفته و حکم به حرمت داده است پ٢س بازي بااين آلات هم مي تواند از باب قمار حرام باشد .
1 1 ١ توضيح المسائل (محشي - امام خميني)؛ ج ٢، ص : ٩٦٢ ٢ استفتاءات جديد (تبريزي)؛ ج ١، ص : ٢٠٤ ٣ استفتاءات جديد (تبريزي)؛ ج ٢، ص : ٤٣١ ٤ أجوبۀ الاستفتاءات (فارسي)؛ ص : ٢٤٥ که از اين فتوا فهميده مي شود ايشان هم ، هم مبناي با بزرگواران مذکور مي باشد يعني قائل به حرمت به خاطر آليت قمار و حليت بنابر خروج کلي از اين مفهوم مي باشند آيت الله فاضل لنکراني(ره ) در مسئله ي ٥٠٨ احکام جوانان مي فرمايند : شطرنج و پاسور هم اگر از وسائل قمار محسوب شود ، بازي با آنها مطلقا حرام است و الا اشکالي ندارد.