چکیده:
مالکیت و حق بهرهبرداری از آب رودخانههای مرزی بطور کامل در اختیار یک کشور نیست. این مهم از دیرباز سر منشاء اختلافات و کشمکشهای سیاسی و حتی جنگها و عملیاتهای نظامی بین دولتها بوده است. رودخانه مرزی هیرمند از کوههای هندوکش در غرب کابل افغانستان سرچشمه گرفته و در نهایت به تالاب هامون واقع در دشت سیستان ایران میریزد. این رودخانه یکی از موضوعات حقوقی و مناقشات بین ایران و افغانستان بر سر تعیین حدود مرزی بینالمللی و چگونگی تقسیم آب از زمان امضای عهدنامه پاریس 1857 تا کنون بوده است. رودخانه هیرمند، مرزهای بینالمللی ایران و افغانستان را در بخشی از سیستان تشکیل میدهد. تغییرات احتمالی مسیر این رودخانه ناشی از نوسانات اقلیمی و فعالیتهای انسانی در درازمدت، میتواند زمینهساز اختلافات سیاسی بیشتر بین ایران و افغانستان بر سر تعیین حدود مرزی (حاکمیت) گردد. ازاینرو، در این مطالعه پایش تغییرات بلندمدت مسیر رودخانه هیرمند در ناحیه مرزی مشترک بین ایران و افغانستان به عنوان یک ضرورت حقوقی – سیاسی مدنظر قرار گرفته است. بدین منظور از سری زمانی تصاویر سنجشازدوری به عنوان یک منبع اطلاعاتی قابل اعتماد، کمهزینه و ارزشمند استفاده شده است.
The ownership and right to exploit the water of the border rivers is not fully in the possession of a country. This issue has long been the source of political disputes and conflicts and even wars and military operations between governments. The Hirmand border river originates from the Hindu Kush mountains in the west of Kabul, Afghanistan, and finally flows into the Hamun wetland located in the Sistan plain of Iran. This river has been one of the legal issues and disputes between Iran and Afghanistan over the determination of international borders and how to divide water since the signing of the Treaty of Paris in 1857 until now. Hirmand River forms the international border between Iran and Afghanistan in a part of Sistan. The possible changes in the course of this river due to climate fluctuations and human activities in the long term, can be the basis for more political disputes between Iran and Afghanistan over the determination of border boundaries (sovereignty). Therefore, in this study, monitoring the long-term changes of the Hirmand River in the common border area between Iran and Afghanistan is considered as a legal-political necessity. For this purpose, the time series of remote sensing images has been used as a reliable, low-cost and valuable information source.
خلاصه ماشینی:
هم اينک در منطقه غرب آسـيا، نشريات علمي دانشگاه جامع امام حسين (عليه السلام ) ١٩٩ آب هم به عنوان يک عامل همگرايي و همکاري و هم به عنوان يک عامـل تـنش و جـدايي مطـرح شده است (اسداللهي و ذکي، ١٣٩٩: ١) از سوي ديگر هيدروپليتيک به بررسي وضعيت سياسي رودخانه ها، درياچـه هـا و آبخـوان هـاي ميان دو يا چند کشور پرداختـه و بـه واکـاوي منـابع آب در مناسـبات قـدرت واحـدهاي سياسـي- فضايي در مقياس فروملي، ملي و فراملي ميپردازد(کاوياني راد، ١٣٩٥) منازعه و همکاري در حوزه هاي آبريز بين المللي و استفاده چندگانه از منابع آبهاي فرامرزي باعث ميشود هيدروپليتيک يکـي از موارد پيچيـده و متضـاد شـود کـه کشـورها و جامعـه بـين الملـل در حـال حاضـر بـا آن مواجـه است (٩٢ :٢٠١١ ,.
از ايـن رو، جهـت نمايش بصري تغييرات ، همانطور که در شکل (٣) نشان داده شده است ، بازه زماني موردبررسي بـه نشريات علمي دانشگاه جامع امام حسين (عليه السلام ) ٢٠٣ ٨ برهه تقسيم و نقشه هاي مسير دائمي رودخانه با فاصله ٥ ساله ارائه شدند.
طبق بررسي نقشه هاي ساليانه توليدشده ، در ناحيه A مسـير رودخانـه از سـال ١٣٨٦ بـه بعـد در محدوده سياسي کشور افغانستان به سمت مرز جابجا شده است (به معني کـاهش فاصـله بـين خـط مرزي و مسير رودخانه ).
بر اساس شکل (٤)، آشکارسازي تغييرات نشان مـيدهـد کـه در بازه زماني ١٣٦٤ تا ١٣٩٩ در بخش هاي شمالي ناحيه A بين ١٤٠ تا ٣٥٠ متر (به طـور ميـانگين ٢٦٧ متر) جابجايي در مسير رودخانه (از افغانستان به سمت ايران ) رخ داده است .