چکیده:
قاعدۀ «اهم و مهم» از کاربردیترین قواعد فقهی است که در تزاحم بین دو حکم به کار میرود، در شهرسازی و مدیریت شهری نمونههایی از تزاحم به چشم میخورد، ازجمله تزاحم بین مصالح عمومی و منافع افراد در احداث پروژههای عمومی. هدف این جستار، تبیین جایگاه قاعدۀ فقهی اهم و مهم در شهرسازی و مدیریت شهری است که با روش تحلیل محتوای متون و استدلال منطقی با رویکرد کیفی و میانرشتهای انجام شده است. حاصل پژوهش اینکه، تقدم مصلحت اجتماع، مشروط به شروطی چون اخروی، دینی و دنیویبودن، اجتماعی و عمومیبودن و تامینکنندگی مقاصدی از شریعت، چون عدل و احسان است. همچنین برای اولویتبخشیدن اهم بر مهم در شهرسازی، توجه به الگوی برنامهریزی و طراحی حائز اهمیت است، بهطوریکه لازم است از طرحهای صرفا فنی و کالبدی و اقتصادی پرهیز شود. بهحداقلرساندن میزان تملک املاک خصوصی، ضمن تلاش برای تحقق عدالت و تامین رضایت همۀ عوامل ذیدخل و ذینفع و نیز توجه به الزامات شهرسازی اسلامی در مورد مشارکت تمامی ذیمدخلان و ذینفعان و توجه به حقالله و حقالناس، ضروری است.
The principle of prioritization (ʾAhamm va Muhim) is one of the most useful jurisprudential principles employed in the case of conflicts between two verdicts. Some examples of such conlicts can be found in urban planning and city management, including conflicts among public and individual interests in the establishment of public projects. The present study aims at determining the status of Prioritization principle in urban planning and city management by means of textual content analysis and logical reasoning with a qualitative and inter-disciplinary approach. The study concludes that the precedence of social benefit (Maslahat) depends on conditions such as being otherworldly, religious, worldly, social and public, and also serving Shariʿa purposes such as justice and benevolence. Additionally, in order for the more crucial matter to take precedence over the important in urban planning, it is important to pay attention to the planning and design patterns. For instance, plans that are purely technical and physical and economic are to be avoided. It is essential to minimize private property ownership while trying to preserve justice, ensure everyone’s satisfaction, and pay attention to the essentials of Islamic urban planning and the participation of all stakeholders. It is also crucial to take into account the rights of God (Hagh Allah) and People (Hagh Al-nas).
خلاصه ماشینی:
همچنـين براي اولويت بخشيدن اهم بر مهم در شهرسازي، توجه به الگوي برنامه ريزي و طراحي حائز اهميت است ، به طوريکه لازم اسـت از طرح هاي صرفا فني و کالبدي و اقتصادي پرهيز شود.
اين امر سبب شده است که باب مخصوصي در فقه اسلامي بـه نـام باب «تزاحم » يا «اهم و مهم » باز شود و کار فقهـا و کارشناسـان اسـلامي را در مـوارد اجتمـاع مصـالح و مفاسد گوناگون و برخورد آن ها با يکديگر آسان کند.
پژوهش هايي که به مباني و بنيان هاي قاعدٔە اهم و مهم در فقه شيعه يا در حوزه هاي خاص سياسـي، اقتصادي و اجتماعي در انديشه و آثار خود پرداخته اند؛ مانند اسـلام و نيازهـاي زمـان ٧ و مجموعـه آثـار، ٨ قواعد فقه ،٩ فقه و مصلحت ،١٠ کتاب البيع ،١١ تفسير نور،١٢ وارسي اولويت هاي برآمـده از متـون شـرعي در تشخيص اهم ،١٣ فقه پژوهي، دفتر اول در تبيين ضرورت شناسايي اهم از مهم در تزاحم عرصـه هاي زنـدگي ١٤ فردي و جمعي ؛ ب .
پژوهش هاي مرتبطي که به حقوق شهري (اما نه بـا عنـوان قاعـدٔە اهـم و ١٩ مهم ) پرداخته اند؛ مانند مقالات : «بررسي و تبيـين اصـول و قواعـد شهرسـازي از منظـر فقـه اسـلامي »، «قاعدٔە تقديم مصالح شهري بر مصالح شخصي »،٢٠ «حق بر شهر»،٢١ «ضرورت رويکردي نو در تدوين قوانين و مقررات معماري اسلامي بر مواد مربوط به حريم بصري در قانون مدني ايران ؛ تأملي بر تأثير قاعدٔە فقهي لاضرر.
ازجمله اين قواعد فقهي، قاعدٔە اهم و مهم است که در تزاحم با برخي قواعـد ديگـر، ازجملـه قاعدٔە تسليط در پروژه هاي عمراني مطرح ميشود.