چکیده:
بررسی تاریخ اندیشه سیاسی تحدید قدرت در عصر قاجار که به سلطنت مشروطه منتهی گردید، هدف پژوهش حاضر بوده و این سوال مطرح شده که مفهوم سلطنت مشروطه به عنوان جلوه نهایی تحدید قدرت در عصر قاجار، چه فرایندی را طی نموده است. برنامه پژوهشی اسکینر به عنوان مبانی پژوهش انتخاب شده که معتقد به سیر تاریخی اندیشه بوده، آن را از طریق میثاق های زبانی قابل شناسایی می داند. نتیجه بررسی نشان می دهد که سلطنت مشروطه، نتیجه توسعه سه میثاق زبانی در تحدید قدرت است: تحدید قدرت ابتدا در سلطنت فتحعلی شاه با عنوان پادشاه مسلوب الاختیار به ساحت اندیشه سیاسی ایران وارد شده و پس از آن در عصر ناصری با دو میثاق سلطنت مطلقه منظمه و سلطنت معتدله توسعه یافته است. سیر نهایی اندیشه تحدید قدرت در عصر مظفری بوده که استمرار سلطنت استبدادی به شرایط بسیار نامساعد ایران منجر گردیده و راه گذار از آن با عنوان سلطنت مشروطه مورد توجه قرار گرفته است. در نظر اسکینر، تمامی فرایندهای طی شده برای تحدید قدرت در عصر قاجار، اقدامات اصلاحی به منظور مشروعیت زایی برای نظام سیاسی محسوب می گردد.
Investigating the history of the political thought of power limitation in the Qajar era, which led to the constitutional monarchy, is the aim of the present study, and the question has been raised that what process the concept of constitutional monarchy goes through as the final manifestation of the power limitation in the Qajar era. Skinner's research program was selected as the basis of the research, which believes in the historical course of thought, and considers it identifiable through linguistic conventions. The result of the study shows that the constitutional monarchy is the result of the development of three linguistic covenants in the limitation of power: the limitation of power first entered the field of Iranian political thought during the reign of Feth Ali Shah as the limited king, and then in the Nasrid era with two covenants of absolute monarchy. And moderate monarchy developed. The final course of the idea of power limitation was in the era of Mozaffari, when the continuation of the autocratic monarchy led to very unfavorable conditions in Iran and the transition from it was considered a constitutional monarchy. In Skinner's opinion, all the processes used to limit power in the Qajar era are corrective measures to legitimize the political system.
خلاصه ماشینی:
سیر نهایی اندیشه تحدید قدرت در عصر مظفری بوده کـه اسـتمرار سـلطنت استبدادی به شرایط بسیار نامساعد ایران منجر گردیده و راه گـذار از آن بـا عنـوان سلطنت مشروطه مورد توجه قرار گرفته است .
از همین رهگذر، این موضوع مطرح میگردد که با توجه بـه اسـتمرار سلطنت استبدادی قاجاریه از ١١٧٥ تا ١٢٨٥، چه فرایند و مفاهیمی برای تحدیـد قـدرت وجود داشته که جلوة نهایی آنها، سلطنت مشروطه شده است ؟ برای بررسی دورانـی بـیش از یک صد سال که مجهز به توانایی بررسی تاریخ اندیشۀ سیاسی نیز باشد، برنامه پژوهشـی «کوئنتین اسکینر» به عنوان مبنای نظری و روشی پژوهش انتخاب شده است .
بر اساس آنچه اسکینر آن را ارائه مسائل اصلی به کمـک حیـات سیاسـی نـام نهـاده (اسکینر، ١٣٩٧: ١٤)، ویژگیهایی از نظام سیاسی پادشاه مسلوبالاختیار از سوی ایـن سـه متفکر مورد توجه قرار گرفته که تماماً در برابر وضعیت هایی از ایـران اسـت کـه در نظـر آنان از وضعیت مطلوبی نیـز برخـوردار نبـوده و فقـدان انتظـام و دوام بـرای حکومـت و سختی معیشت برای ایرانیان را ایجاد نموده یا تقویت مینمود.
دبیرالملک در رساله «در اصلاحات و ترقی دولـت » (١٢٤٩)، ایـده ملکـم خـان دربـاره سلطنت مطلقه منظمه را مورد تأیید دانسته و به تشریح پیشرفت روسیه با قانونگـذاری پطر پرداخته و معتقد اسـت کـه نداشـتن قـانون و سیاسـت منجـر بـه از دسـت رفـتن سرزمین های ایران شده است (دبیرالملک ، ١٣٥٦: ٤٢١).
(120 :2000 دوره تکوین ایدة تحدید قدرت در عصر ناصری که در واقـع تـلاش بـرای جداسـازی حکمرانی از سلطنت است و ایجاد دستگاه دیوانی و دولت ، از طریـق اسـتفاده از مفـاهیم جدید و تشریح آنها، جلوة نوینی در اندیشه سیاسی ایران ایجاد نمود.