چکیده:
دولتشاه سمرقندی از جمله تذکره نویسان قرن نهم هجری است که در کتاب مهم خود «تذکرةالشعرا»» گزیدهای از احوال و آثار علما و شعرای دوره اسلامی خصوصا قرن ۸ و ٩ هجری را تدوین کرده و در امتداد آن, نظرات قابل توجهی پیرامون وقایع اجتماعی» فرهنگی و سیاسی دوره مورد بحث در اختیار قرار داده است. پرسش پیش رو این است که سیر حوادث در تذکرهالشعرا چگونه در ذهن مژلف پردازش شده است و علما چه جایگاهی در آن دارند؟ یافتههای تحقیق حاکی از آن است که دولتشاه به این دلیل که اهل قلم» اهل دولت و اهل دل بوده است نسبت به کمبودهای این عرصهها شناخت کامل داشته و گاهی با اغماض و گاهی با شهامت به آنها پرداخته و نسبت به علما به همین شیوه مسائلی را مطرح میکند که در شناخت دوره راهگشاست. دولتشاه شخصیتی اعتدالی و مردمی بود و در خود آن وارستگی را میدید که علمای عصر خود را به نصیحت درباریان جهت رسیدگی به حال رعیت ترغیب کند. روش تحقیق در این مقاله» تاریخی -تحلیلی است و در کنار آن از الگوی هرمنوتیک قصدگرا استفاده خواهد شد. این روش از این جهت برگزیده شده که ضمن لحاظ اصل متن و زمینه شکلگیری آن» به قصدیت موژلف نیز توجه گردد.
Dowlatshah Samarghandi" is one of the nineteenth-century AH
dictation who in his important book, "Tazkarat al-Shara", elaborated a
selection of biography and activities of ulama and poets of the Islamic
period, especially the eighteenth and nineteenth centuries, and further
elaborated comments. Has paid attention to the social, cultural and
political events in the period under discussion. The main question is:
how is the course of the events in the actor's thesis processed in the mind
of the author? And what are the celergies in it? The findings of the
research indicate that "Dowlatshah" was fully aware of the shortcomings
of these arenas because of the fact that the writers were from the
government and from the heart, and sometimes they were cautious and
sometimes daring with them. It raises issues that make it possible to
identify the desired period. He was a moderate personality, and within
himself became so enthusiastic that he urged the clerics to advise the
courtiers to take care of the people. The method of research in this article
is historical-analytical and along with it will be used the purposeoriented
hermeneutic model. This method is chosen to take into account
the author's intentions, along with the context of the text and the field of
its formation.
خلاصه ماشینی:
در علت انتخاب علما به عنوان متغير اصلي پژوهش بايد در نظر داشت با اينکه کتاب او، تذکره شعراست اما بسياري از اين شعرا، علماي عصر خود نيز بوده اند و در کتاب ، بر احوال حدود ١٠٠ تن از اين افراد پرداخته شده است .
(محمودپناهي، ١٣٩٤: ص ١٤٥) در روش اسکينر تمرکز اصلي بر روي دغدغه هاي ذهني مؤلف است و به اين مسئله مي پردازد که وي در واکنش به چه زمينه تاريخي و کنش سياسي چنين گفته است ؟ در تحقيق پيش رو علاوه بر نقد اثر، به زمينه هاي انديشه دولتشاه سمرقندي جهت تأليف تذکرةالشعرا توجه خواهد شد و ضمن لحاظ خود متن و زمينه شکل گيري آن ، به قصديت مؤلف به عنوان کنش مضمون در سخن او توجه ميشود.
دولتشاه ميگويد شاهزاده بايسنغر ميرزا با خواندن اين بيت که متعلق به خود قاسم انوار بود او را مجاب به رفتن کرد: قاسم سخن کوتاه کن برخيز عزم راه کن شکر بر طوطي فکن مردار پيش کرکسان (دولتشاه بن علاءالدوله سمرقندي، ١٣٣٨: ص ٢٦١) درباره عظمت شخصيت قاسم انوار، اميرعليشير نوايي که از ممدوحان دولتشاه سمرقندي بود(قدياني، ١٣٩٢: ج ١، ص ١٣٩) نيز اذعان دارد: «قاسم انوار جام شراب از دست ساقي باقي شيخ صدرالدين اردبيلي نوشيده و از کثرت جمعيت مردم بر مودت او پادشاه وقت ميرزا شاهرخ از خروج او ترسيده و او را از هري به سمرقند اخراج فرموده »(عليشير نوايي، ١٣٢٣: ص ١٨٣) خواجوي کرماني (٦٨٩-٧٥٢ ه .