چکیده:
هدف: هدف پژوهش حاضر واکاوی و کشف نظام معنایی بسترهای گرایش به مواد مخدر در بین دانش آموزان مقطع متوسطه در استان خوزستان بود. روش: این پژوهش کیفی و از نوع نظریه گراندد تئوری بود. جامعه آماری پژوهش شامل دانش آموزان مقطع متوسطه خوزستان بود که در سال 1401 به مراکز درمان اعتیاد ویژه دانش آموزان در خوزستان مراجعه نمودند و از بین آن ها 15 نفر با روش نمونه گیری هدفمند به عنوان نمونه پژوهش انتخاب شدند. برای جمع آوری دادهها از مصاحبه عمیق و نیمه ساختاریافته استفاده شد. از روش تحلیل مضمون در سه سطح مضمون های پایه (کدها و نکات کلیدی موجود در متن)، سازمان دهنده (مقولات به دست آمده از ترکیب و تلخیص مضمون های پایه) و فراگیر (مضمون های عالی دربرگیرنده ی اصول حاکم بر متن به عنوان یک کل) جهت تجزیه و تحلیل مصاحبه ها استفاده شد. یافته ها: نتایج نشان داد که بسترهای تعیینکننده و مؤثر بر گرایش به مصرف مواد مخدر شامل تأثیرپذیری و یادگیری از اعضای خانواده، تنش و از هم گسیختگی خانوادگی، ناخوشی و انزوا، نارسایی و کاستی های آموزشگاه، نابسامانی تعاملی در بین دانش آموزان، فقر و تنگنای اقتصادی، یادگیری و تأثیرپذیری منفی از شبکه دوستی همسالان، خوش کامی موقتی و کلافگی روانی بودند. بر اساس یافته های پژوهش می توان گفت گرایش به مصرف مواد مخدر دانش آموزان ریشه در عوامل زیست اجتماعی فقر بنیاد، زیست اقتصادی فقر بنیاد و زیست روانی فقر بنیاد دارد که هر سه آنها در یک فرایند دیالکتیکی و چرخه گونه، باعث هم افزایی منفی در راستای سوق دادن افراد به سمت مصرف مواد مخدر می شوند. نتیجه گیری: براساس نتایج پژوهش حاضر، توجه به سیاست سازی های پیشگیرانه و مداخله محور اجتماعی، رفاهی و آموزشی ضروری است. برنامه ریزی ها و سیاست گذاری رفاهی، اجتماعی و آموزشی می تواند بستر قابلیتی و توانمندسازی را برای خانواده های آسیب پذیر فراهم نمایند. از طرف دیگر، با کمک نظام آموزشی مهارت محور تعاملی، تربیتی و اجتماع محور می توان از کانون مدرسه به عنوان نهادی اثرگذار و کارآمد در راستای سلامت بخشیدن به دانش آموزان آسیب پذیر و کاهش گرایش به مصرف مواد مخدر استفاده کرد.
Objective: The current research aimed to investigate and discover the semantic system of the substrates of tendency to substance use among high school students in Khuzestan province. Method: This research was qualitative of grounded theory type. The statistical population of the research consisted of high school students in Khuzestan referring to students’ addiction treatment centers in Khuzestan in 2022, among which 15 students were selected as the research sample using a purposeful sampling method. In-depth and semi-structured interviews were used to collect data. In order to analyze the interviews, the theme analysis method was used in three levels, including basic themes (codes and key points in the text), organizer themes (categories obtained by combining and summarizing the basic themes), and comprehensive themes (higher themes, including the principles governing the text as a whole). Results: The results showed that the substrates determining and effective on the tendency to substance use included being influenced by and learning from family members, family tension and disintegration, unhappiness and isolation, inadequacy and shortcomings of the school, interaction disorder among students, poverty and economic hardship, learning from and being negatively influenced by peer friendship network, temporary happiness, and psychological distress. Based on the research findings, it can be said that the students' tendency to substance use is rooted in the poverty-based social life, poverty-based economic life, and poverty-based psychological life, all three of which lead to negative synergism acts in order to push these individuals toward substance use in a dialectical and cyclical process. Conclusion: Based on the results of the current research, it is necessary to pay attention to preventive and intervention-oriented social, welfare, and educational policies. Welfare, social, and educational planning and policies can provide a substrate of capability and empowerment for vulnerable families. On the other hand, with the help of an interactive, educational, and community-oriented skill-based educational system, the school center can be used as an effective and efficient institution in order to improve the health of vulnerable students and reduce the tendency to substance use.
خلاصه ماشینی:
یافته ها: نتایج نشان داد که بسترهای تعیین کننده و مؤثر بر گرایش به مصرف مواد مخدر شامل تأثیرپذیری و یادگیری از اعضای خانواده ، تنش و از هم گسیختگی خانوادگی، ناخوشی و انزوا، نارسایی و کاستیهای آموزشگاه ، نابسامانی تعاملی در بین دانش آموزان ، فقر و تنگنای اقتصادی، یادگیری و تأثیرپذیری منفی از شبکه دوستی همسالان ، خوش کامی موقتی و کلافگی روانی بودند.
Buelga, Ravenna, Musitu & Lila هیکمـان ١ (٢٠١٩) با عنوان تأثیر بیانســـجـامی اجتمـاعی و خانوادگی بر اعتیـاد به مواد مخدر به این نتیجه رسیدند که نبود انسجام خانواده و والدین ، دردسترس بودن مواد مخدر، روابط همسالان ، ضعف عزت نفس و لذت جویی، از عوامل مؤثر بر گرایش افراد به اعتیاد هستند.
زیسـت روانی فقر بنیاد، یکی دیگر ازیافته های مهم پژوهش میباشـد؛ این یافته با نتایج غلامیآبیز و همکـاران (١٤٠١) بـا عنوان کـاوش کیفی بســـترهـا و پیـامـدهـای اعتیـاد زنـان خراسـان جنوبی؛ با نتایج آلسـوویدی (٢٠١٩) در خصـوص سـلامت روان شـناختی جامعه ؛ با نتایج صـــادقی فســـایی و جهاندار (١٣٩٩) با عنوان واکاوی علل و پیامدهای اعتیاد زنان ؛ با نتایج سـلیمانی و همکاران (١٤٠٠) با عنوان بررسـی عوامل مؤثر در گرایش زنان به اعتیاد؛ با نتایج ممیز و همکاران (١٤٠٠) با عنوان نقش سـیاسـت گذاری آموزشـی در تغییر آگاهی و نگرش (درک خطر) نوجوانـان و جوانـان در پیشـــگیری از اعتیـاد بـه مواد مخـدر و نتـایج پژوهش آهنگ و همکاران (١٤٠٠) با عنوان کاوش پیشـایندها و پسـایندهای مبارزه اجتماع محور با مواد مخدر، همســو اســت .