چکیده:
تاریخ اجتماعی بهعنوان گرایشی نو در بررسی تاریخ جوامع گذشته، تلاش میکند تا به زندگی روزانة مردم عادی توجه کند.در این مطالعات مؤلّفة «مشاغل» بهعنوان رکن اصلی حیات اجتماعی و اقتصادی، از اهمیت خاصی، برخوردار است. شهر بغداد با ترکیب و ساختاری سیاسی و اقتصادی در زمره مشهورترین پایتختهای اسلامی قرار داشت. جاذبه های سیاسی، علمی و فرهنگی بغداد در دوره خلافت عباسیان به حضور پرشمار جمعیت در این شهر منجر شد و به تبع آن رشد شهر نشینی و گسترش امور اقتصادی و امور سیاسی به تحول مشاغل در این دوره منتهی گشت. این نوشتار ضمن بررسی مشاغل این دوره بهعنوان بخش مهم از تاریخ اجتماعی در قرنهای دوم تا هفتم هجری، سعی در نشان دادن علل تحول در مشاغل عصر عباسی دارد .این پژوهش سعی دارد با استفاده روش توصیفی و تحلیلی به پاسخ این پرسش دست یابد که علل تحول مشاغل در بغداد عصر عباسی از قرن 2تا7 هجری قمری چیست؟به نظر میرسد از عوامل تحول در مشاغل بغداد در طی پنچ قرن میتوان به گسترش نظام اداری و پدیداری مشاغل گوناگون دولتی، رشد شهرنشینی و رفاه طلبی، ایجاد مراکز علمی و آموزشی، امنیت و گسترش اقتصاد و توسعه امور کشاورزی اشاره نمود.
Social History as a New Trend In studying the history of past societies, it tries to pay attention to the daily life of ordinary people. In these studies, the component of "occupations" as the main pillar of social and economic life is of special importance. The city of Baghdad was one of the most famous Islamic capitals with its political and economic composition and structure. The political, scientific and cultural attractions of Baghdad during the Abbasid caliphate led to the large presence of the population in this city, and consequently the growth of urbanization and the expansion of economic and political affairs led to the transformation of jobs in this period. This article, while examining the occupations of this period as an important part of social history in the second to seventh centuries AH, tries to show the causes of change in occupations of the Abbasid era. This study tries to answer the question by using descriptive and analytical methods. What is the evolution of jobs in Baghdad during the Abbasid era from the 2nd to the 7th century AH?It seems that among the factors of change in Baghdad jobs during five centuries can be the expansion of the administrative system and the emergence of various government jobs, the growth of urbanization and welfare, the establishment of scientific and educational centers, security and economic development and agricultural development.
خلاصه ماشینی:
بغداد، خلافت عباسي، تحول ، گسترش بازرگاني، گسترش نظام اداري مقدمه «تاريخ اجتماعي» ديدگاهي نوين در تاريخ نگاري است که امروزه برخلاف روش سنتي که بيشتر توجه خود را به زندگي حاکمان ، وقايع سياسي و نظامي معطوف مي داشت ، به بررسي اجزاي تشکيل دهنده زندگي روزانه مردم ميپردازد و به آيتم هايي نظير مسائل اقتصادي، فرهنگيو حرف و شغل توجه مينمايد (موسي پور، ١٣٨٦:ص ١٤٧).
منصور در اولين گام سيستم آبياري و قنات را در آنجا پايه ريزي نمود و دستور داد تا افراد متخصص درزمينه هاي گوناگون از سراسر جهان اسلام به بغداد بيايند (موسوي، ١٣٨١: ص ٢٥) و چنان رشد و آبادي يافت که شهره آفاق گرديد و تا پايان خلافت عباسي از رونق فراواني برخوردار بود (ترابي،٢٠٠٣:ص ٤٠).
در عهد سلجوقيان و به دوران سلطنت ملکشاه و وزير با تدبيرش خواجه نظامالملک طوسي به لحاظ فرهنگي و سياسي رقم خورد و با شکل گيري مدرسه نظاميه به عنوان بزرگترين دارالعلم اسلامي در بغداد، قلمرو نگاه بسياري از دوستداران علم و دانش بويژه علوم ديني، به بغداد و نظاميهاش معطوف گشت و مرکز خلافت عباسي«به يکي از مراکز مهم سياسي و علمي و ادبي دنياي اسلام » مبدل گرديد (کسائي، ١٣٥٨ :ص ١١٢).
نظاميه بغداد سازمان آموزشي و اداري منظمي داشته است ( کسائي،١٣٥٨:ص ١٢١)و مدرسان براي منصب تدريس بر مبناي ضوابط و قيود خاصي برگزيده مي شدند( همان ) دستگاه خلافت ،گسترش نظام اداريوتحول درمشاغل با گسترش اسلام و قدرتمند شدن دولت عباسي مشاغل دولتي در آن افزايش يافت و سيستم اداري نيز گسترده تر شد و شکل گيري انواع وزارتخانه ها و سازمان ها نمايي از اين تحولات در عصر عباسي بود.