چکیده:
بررسی این موضوع که مصراع چهارم رباعی چه تاثیری در ساختار رباعی دارد مسالهایست که نویسندگان این مقاله را بر انجام چنین پژوهشی بر انگیخته است.
این که همیشه در اظهارنظر کردن و نقد و بررسی رباعی تاکید بر مصراع چهارم است غفلت از ساختار رباعی را نشان میدهد به نظر نگارندگان هر مصراع در رباعی خوب تاثیر خود را دارد.
شاید مصراع چهارم بخاطر نتیجهگیری برجستهتر باشد اما شعر و رباعی ماندگار به تنهایی مصراع چهارم نیست، بلکه رباعی منسجم و به هم تنیدهایست که با پایان خوب و بجا تاثیر دوچندانی بر مخاطب میگذارد.
خلاصه ماشینی:
نگارندگان با بررسی رباعیات خیام نشان میدهند که همه چیز یک رباعی مصراع چهارم نیست و عناصر شعری و صنایع بکار رفته در شعر و نحوه بیان مطلب و مسایل دیگر زیبایی رباعی را رقم میزنند و مصراع چهارم یکی از مسائلی است که تأثیر بر زیبایی رباعی دارد و به تنهایی کافی نیست.
هر ذره که در خاک زمینی بوده است پیش ازمن وتو تاج و نگینی بودهاست گـرد از رخ نــــازنین به آزرم افشان کان هم رخ خوب نازنینی بودهاست (همان، 117) زیبایی این رباعی، در غافلگیری معنایی آن است؛ تفکر به یاد مرگ بودن به زیبایی، با بیان اینکه عاقبت و سرانجام آدمی، تبدیل به خاک شدن است در قالب رباعی گنجانیده شدهاست و همچنین علاوه بر غافلگیری معنایی دارای صنایع بدیعی واجآرایی در حرف «ز»، مراعات النظیر، تکرار رخ و نازنین نیز میباشد.
این کوزه چو من عاشق زاری بوده ست در بند ســر زلف نگــاری بــوده ست این دسته که بر گــــــردن او میبینی دستی است که برگردن یــاری بوده (همان، 102) غافلگیری این رباعی در مصراع دوم و چهارم اتفاق افتاده است، و حتی میتوان گفت از مصراع اول مشخص است که شعر به کدام سو میرود و مانند آن دسته رباعیات نیست که در سه مصراع اندیشهی معمولی مطرح میشود و اندیشهی اصلی و مخصوص را که خواننده را غافلگیر میکند در مصراع آخر میآورد.
یکی از لذتهای رباعی غافلگیری است که در این شعر قبل از مصراع چهارم لو رفته است و مصراع چهار تکرار غافلگیری مصراع دوم است.