چکیده:
متفکران عصر قاجار با انتقاد از آموزش سنتی ایران، در پی تغییر و تحول در روش و شیوۀ آموزش، محتوا و مواد درسی بودند. این تغییر از طریق برنامهریزی آموزشی و تالیف کتابهای درسی، برای مواد درسی جدید محقق شد. در مدارس نوین مازندران نیز وضعیت برنامهریزی آموزشی، مواد و کتابهای درسی تحت تاثیر جریان نوگرایی در کشور دچار تغییر و تحول شد.
نگارندگان این پژوهش با رویکرد توصیفی- تحلیلی، با استفاده از اسناد آرشیوی تاریخی و منابع معتبر، در پی پاسخگویی به این پرسشاند که سیر تحولات برنامههای آموزشی و مواد درسی مدارس نوین مازندران در عصر قاجار چگونه بوده است. یافتههای پژوهش (اسناد نویافته) نشان میدهد که مدارس مازندران در آغازین سالهای تاسیس از برنامۀ آموزشی، مواد درسی و کتابهای مورد تدریس در مدارس تهران استفاده میکردند و پس از تاسیس وزارت معارف و تصویب قانون اساسی معارف، بهتدریج براساس برنامۀ وزارتخانه اقدام کردهاند. به نظر میرسد وضعیت زیستبوم و شرایط سیاسی و اقتصادی مازندران در آن روزگار، بر روند برنامهریزی آموزشی همانند تدریس زبان روسی و آموزش کشاورزی تاثیرگذار بوده است.
During the Qajar era, criticizing traditional education in Iran, scholars have sought to change the method of education, its contents and materials .These changes were achieved through educational planning and writing textbooks for new educational materials. Under the influence of modernization in the country, educational planning, materials, and textbooks changed in the modern schools of Mazandaran. In this research, changes in the development of educational programs and materials have been studied using historical documents and reliable sources. According to the recently discovered documents, Mazandaran schools in the early years of their establishment used the educational curriculum and textbooks taught in Tehran schools; while after the establishment of the Ministry of Education and the approval of the Education Constitution, they gradually followed the ministry’s program. These documents show that the ecological, climatic and geographical situation of Mazandaran have been influential in school planning.
خلاصه ماشینی:
يافته هـاي پـژوهش (اسـناد نويافتـه ) نشـان ميدهـد کـه مـدارس مازندران در آغازين سال هاي تأسيس از برنامۀ آموزشي ، مواد درسي و کتاب هاي مورد تدريس در مدارس تهران استفاده مي کردند و پس از تأسيس وزارت معارف و تصويب قانون اساسي معارف ، به تدريج براساس برنامۀ وزارتخانه اقدام کرده اند.
مواد درسي جديدي در برنامۀ آموزشي گنجانده شـد، از کتـاب هـاي درسي تازه تأليف تدريس ميشد، برنامه آموزشي هفتگي براي مدارس مـورد اسـتفاده قـرار گرفت و در آن به آموزش علوم و فنون نوين ، زبان هاي خارجه در کنار شرعيات و اخـلاق اسلامي توجه شد.
در اين پژوهش ، چگونگي و سير برنامه ريزي آموزشي (برنامۀ هفتگـي مـدارس )، وضعيت مواد و کتاب هاي درسي و اهداف تربيتي آن در مدرسه هاي نـوين مازنـدران عصر قاجار، با استفاده از اسناد تاريخي آرشيوي و منابع مکتـوب ديگـر بـا رويکـرد توصيفي-تحليلي مورد بررسي قرار گرفته است .
اسناد به جـاي مانـده از مـدارس نـوين مازندران ، به ويژه از سـال ١٣٢٩-١٣٤٤ق / ١٢٩٠-١٣٠٤ش ، اطلاعـات منحصـر بـه فردي دربارة برنامه آموزش مدارس ، مواد درسي و کتاب هاي مورد اسـتفاده معلمـان به دست مي دهند.
گفتني است از نظامنامه هاي مـدارس مازنـدران طـي ايـن سـال هـا سندي بر جاي نمانده است ، اما بررسي و بازخواني اسناد موجود نشان از وجود چنين نظامنامه هايي در مدارس مازندران دارد؛ از جمله در ورقۀ احصائيۀ مدرسه اسـلاميه بارفروش به تاريخ ٢٤ صفر ١٣٣٣ق / ١٢٩٤ش ، در پاسخ به سؤال «آيا رعيت خارجه پذيرفته ميشود؟» چنين نوشته اند: «به موجب ماده ششـم نظامنامـه مدرسـه تـاکنون قبول نشده و بعد هم نخواهـد شـد» (سـاکما، ٢٦٨٩٣-٢٩٧).