چکیده:
دین منظومهای از آموزههای نظری و احکام عملی درهمتنیده و منسجم است. شناخت جزیرهای و غیرمنسجم از دین، گرچه خالی از فایده نیست، اما قطعا نقایص زیادی دارد. «نظام عناصر دین» عنوان طرحی پژوهشی است که به روش توصیفی ـ تحلیلی بهدنبال پاسخ به این پرسش است که بین تعالیم دین چه رابطهای برقرار است؟ بررسی نظام تعالیم دین با محوریت روابط علّی بین عناصر وحیانی، کشف نظام تعالیم دین را آسانتر و دقیقتر میکند. مراد از این عناصر، موضوعات مسائل دین است که در آیات و روایات به آنها تصریح شده است. نظام عناصر دین شامل خردهنظامهای متعددی است. مطابق پژوهشهای انجامشده، نظام اسماء و صفات الهی جامعترین نظامی است که تمام عناصر دین ذیل آن قرار میگیرند. نظامهای خلقت و ربوبیت ذیل نظام اسماء و صفات، نظامهای خردتر بعدی را تشکیل میدهند. نظامهای هدایت و عبودیت، ذیل نظام ربوبیت، جامعترین نظامهاییاند که وظایف راهبردی هادیان و مردم را مشخص میکنند. این نظامها با بررسی عناصر فرعی ذیل آنها توسعه مییابند و به نظامهای خردتری میرسند.
خلاصه ماشینی:
بنـابراين ، کشـف ايـن دسـته از نظام ها با عناوين انتزاعي عقلي ، هرچند مفيد است ، اما لوازم خـاص خـود را دارد و بـه نگـاه انسـان جهـت خاصـي مي دهد؛ درحالي که ـ مطابق اين طرح ـ ميتوان با تمرکز بر عناوين وحياني موضوعات مسائل ديـن و کشـف نظـام سببي بين آنها، نظامي را کشف کرد که جامع لحاظ هاي مختلف بوده و انتساب آن به دين ، موجه تر است .
طرح هـاي دکتر شريعتي، شهيد صدر، آيت الله مصباح يزدي، حجت الاسلام هادوي تهرانـي و حجـت الاسـلام واسـطي، نظـام سلوک عرفاني ، نظام هاي خرد و چشم اندازها و سندهاي علمي يادشده ، نمونه هايي از اين نوع طرح هايند؛ البته برخـي طرح ها مانند طرح سيد قطب در مباحث سياسي که بـر عناصـر جاهليـت ، جهـاد، حاکميـت و عبـادت تأکيـد دارد و طرح هاي ابوالاعلي مودودي نيز که بـر مفـاهيم قرآنـي «الـه »، «رب »، «ديـن »، «اسـلام »، «ايمـان »، «نبـوت » و «عبادت » تکيه داشت و همچنين طـرح حجـت الاسـلام صـفايي حـائري، آيـت الله سـيدعلي خامنـه اي و آيـت الله ميرباقري که بر مفردات قرآني تأکيد داشته اند، با اين پژوهش هم راستا هستند؛ هرچنـد در روش و ميـزان اسـتفاده از عناوين بيان شده در قرآن و سنت تفاوت هايي با هم دارند.