چکیده:
«ایمان» و «نگرش» به ترتیب از مهمترین مفاهیم در آموزههای دینی و روانشناسی اجتماعی هستند. برایند پیوند میان حوزه موضوعی نگرش در روانشناسی اجتماعی و مطالعات قرآنی در حوزه ایمان، اصطلاح «نگرش ایمانی» را میسازد؛ نگرشی که با رویکردی قرآنی و مبتنی بر نظریههای تکوین نگرش در روانشناسی، نسبت به متعلقات ایمان شکل میگیرد. مقاله حاضر با استفاده از روش توصیفی - تحلیلی، مبتنی بر نظریه ناهماهنگی شناختی که یکی از مهمترین الگوهای شناختهشده در روانشناسی اجتماعی برای تکوین و تغییر نگرشها است، مفهوم نگرش ایمانی و مؤلفههای مؤثر بر تکوین آن را از خلال آیات الهی مورد بازخوانی قرار داده و با پایبندی به لوازم یک مطالعه میانرشتهای، این مؤلفهها را استخراج میکند. بر اساس یافتههای این پژوهش، قرآن با معرفی عواملی چون «تحدی پیامبران»، «توجه به لوازم اعتقادات»، «تأکید بر عزت و کرامت انسان مؤمن» و نیز موانعی همچون «پذیرش گزینشی محتوای دین»، «استخفاف گناه و عواقب آن» و «پیروی از ظن و گمان» از رهگذر نظریه ناهماهنگی شناختی، تقویت نگرش ایمانی انسانها را پیجویی میکند.
Faith” and “attitude” are the most important concepts in religious teachings and social psychology, respectively. The result of the connection between the subject area of attitude in social psychology and Quranic studies in the field of faith makes the term “faithful attitude”; an attitude that is formed with a Quranic approach and based on the theories of attitude formation in psychology, towards the belongings of faith. Using the descriptive-analytical method, based on the theory of cognitive dissonance, which is one of the most important patterns known in social psychology for the formation and change of attitudes, the concept of faith attitude and the factors affecting its formation have been reviewed through divine verses. And by adhering to the tools of an interdisciplinary study, it extracts these components. Based on the findings of this research, the Quran introduces factors such as “challenging of the prophets”, “paying attention to the essentials of beliefs”, “emphasis on the honor and dignity of the believer” as well as obstacles such as “selective acceptance of the content of religion”, “scorning sin and its consequences”, and “following suspicion” through the theory of cognitive dissonance seeks to strengthen people’s faith attitude.
خلاصه ماشینی:
ما در این پژوهش بر آن هستیم تا با روش توصیفی- تحلیلی و پایبندی به لوازم مطالعه میانرشتهای و تفسیر علمی از قرآن کریم، از رهگذر نظریه ناهماهنگی شناختی که یکی از مهمترین الگوهای شناختهشده علم روانشناسی اجتماعی برای تکوین یا تغییر نگرشهای انسانها است، مفهوم نگرش ایمانی و عوامل و موانع مؤثر بر تکوین آن را از خلال آیات الهی مورد بازخوانی قرار دهیم و با مطالعه دقیق آیاتی که از طریق ایجاد ناهماهنگی شناختی در مخاطب درصدد انتقال آموزهها به او برمیآید، این عوامل و موانع را معرفی کنیم.
(نمودار الگوی ناهماهنگی شناختی)The Cognitive Dissonance Model (Thomas, " The Social Psychology of IT Security Auditing From the Auditee’s Vantage Point: Avoiding Cognitive Dissonance", 2010, p3) پس از فستینگر، با اﻧﺠﺎم ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎی دقیقتر در زمینه ﻧﺎﻫﻤﺎﻫﻨﮕﯽ ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ، این الگو چهره کاملتری به خود گرفت و ﻣﺸﺨـﺺ ﺷﺪ ﮐﻪ ﻋﺪم انسجام ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ و وﺟـﻮد یک ﻧﺎﻫﻤﺨﻮاﻧﯽ ﻣﻨﻄـﻖوار میان دو ﺷﻨـﺎﺧﺖ، ﺑﻪﺧﻮدیﺧﻮد ﻧﻤﯽﺗـﻮاﻧﺪ تغییرات ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ- رﻓﺘﺎری ﻣﻄﺮحﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ این نظریه را تبیین کند و مؤلفههای دیگری نیز میبایست در تحلیلها مورد توجه قرار گیرند؛ از جمله اینکه رﻓﺘﺎر ﺑﺎید ﺑﺎ اختیار ﺧﻮد ﻓﺮد اﻧﺠﺎم گیرد و یا رفتار باید ﺣﺎوی ﻧﻮﻋﯽ ﺗﻌﻬﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ بتواند باعث ناهماهنگی شود (لویسا اگان، در رساله دکترای خود با عنوان " A Critical Evaluation of The Role of the Self in Behavior-Induced Attitude Change: A Comparative-Developmental Approach " چنین شروطی را مطرح کرده است (به نقل از منصوری و همکاران، «ناهماهنگی شناختی: تأثیر تمرکز بر خود بر تعدیلکنندگی عزت نفس در تغییر نگرش»، 1391: 27).