چکیده:
تا قبل از دورۀ قاجار و به طور مشخص تا آستانۀ انقلاب مشروطه، شیوۀ مرسوم تاریخ نگاری در کشور ایران، سنتی و مشتمل بر تاریخ نقلی بود. در نظام آموزشی سنتی نیز درسی با عنوان درس تاریخ و کتب درسی تاریخ در مکتبخانهها وجود نداشت. کم کم با تاسیس مدارس جدید وتالیف کتب درسی تاریخ برای دانشآموزان و تحصیل دانشجویان ایرانی در رشتۀ تاریخ و همچنین آشنایی ایرانیان با متون تاریخی اروپاییان که به زبان فارسی ترجمه میشد، تحولی در تاریخ نگاری ایرانیان نیز آغاز شد. مقالۀ حاضر پژوهشی با تکیه بر بررسیهای اسنادی و کتابخانهای و استفاده از روش تحلیلی و توصیفی است که در پاسخ به سوال «کدام عامل در اشاعه تاریخ نگاری نوین در ایران موثرتر بود؟» نشان میدهد رواج تاریخ نویسی نوین در ایران، بیش از هر چیز ناشی از رواج آموزش نوین به تقلید از اروپا و آشنایی با روشهای نوین تاریخ نگاری از طریق ترجمۀ کتب تاریخی و نوشتههای اروپاییان در ایران بود. گرچه همپای گسترش شیوۀ نوین تا سالها استفاده از روش سنتی نیز همچنان ادامه داشت.
Before the Qajars and specifically until the threshold of the constitutional revolution, the traditional method of historiography in the country of Iran was traditional and consisted of narrative history, in the traditional education system, there was no history lesson and history textbooks in schools, little by little The establishment of new schools and the writing of history textbooks for students and the education of Iranian students in the field of history, as well as the familiarization of Iranians with European historical texts that were translated into Persian, a change in Iranian historiography has also begun.The present article is a research based on documentary and library research and using analytical and descriptive methods to answer the question of which factor was most effective in the spread of modern historiography in Iran? It shows that the prevalence of modern historiography in Iran was more than anything due to the prevalence of modern education imitating Europe and familiarity with modern methods of historiography through the translation of historical books and writings of Europeans in Iran, although it was parallel to the expansion of the modern method for many years. The traditional method continued to be used.
خلاصه ماشینی:
کم کم با تأسيس مدارس جديد وتأليف کتب درسي تاريخ براي دانش آموزان و تحصيل دانشجويان ايراني در رشتۀ تاريخ و همچنين آشنايي ايرانيان با متون تاريخي اروپاييان که به زبان فارسي ترجمه ميشد، تحولي در تاريخ نگاري ايرانيان نيز آغاز شد.
اين پژوهش با روش پژوهش تاريخي به دنبال پاسخ به اين سؤال است که چه عاملي سبب رواج شيؤە نوين تاريخ نگاري در ايران عصر قاجار گرديد؟ آغاز نظام نوين آموزشي در ايران و تاثير آن بر رواج تاريخ نگاري نوين الف - تأسيس دارلفنون ، مدرسه علوم سياسي و تاليف کتب درسي تاريخ به دنبال تأسيس مدارس جديد در ايران عصر قاجار خصوصا در نيمه دوم اين دوره ، مواد درسي جديد نيز وارد حوزٔە آموزش گرديد که تا آن زمان مسبوق به سابقه نبود.
١ در اين ميان بودند اشخاص ديگري نيز که گرچه در ايران زندگي نمي کردند و رسما موسس مدارس جديد نبودند لکن تحولات سياسي واجتماعي ايران را دنبال کرده ومقوم آن بودند؛ به عنوان مثال حاج زين العابدين تقي اف ، يکي از توانگران زمان خودش در سال ۱۲۷۹ ش ، توسط انجمن معارف کمک قابل توجهي به مدارس نو پديد درايران نمود.
ساير عوامل تاثير گذار بر آشنايي ايرانيان با شيوه تاريخ نگاري نوين الف - چاپ روزنامه اولين گروه از محصلين ايراني در دوره فتحعليشاه و به خواست و همت عباس ميرزا وليعهد براي تحصيل علوم جديد به اروپا اعزام شد.