چکیده:
بارش مهمترین متغیر آبشناختی است که پیوند میان جو و فرآیندهای سطحی را برقرار میسازد. سهچهارم گرمای جو حاصل آزادسازی گرمای نهان تبخیر است. لذا پهنهبندی اقلیمی بارش فصل پاییز جهت دستیابی به توسعه همهجانبه در ابعاد مختلف مکانی-زمانی ضروری میباشد. برای این منظور از دادههای روزانه فصل پاییز در 21 ایستگاه سینوپتیک منطقه مورد مطالعه با دوره آماری مشترک 32 (1989-2018) مورد واکاوی قرار داده است. بعدازآن که دادههای مفقودی به روش جرم مضاعف توسط نرمافزار (spss) بازسازی و تکمیل گردید، این دادهها وارد محیط (EXCEL) شده و ماتریسی بهصورت آرایهای به حالت R با ابعاد 21×3491 تهیه شد. در این تحقیق برای اطلاع از وضعیت نرمال بودن دادهها از آزمون کلموگروف-اسمیرنوف و روند تغییرات آنها از آزمون من-کندال با نرمافزار (MINITAB) استفاده شده است. پس از هنجار سازی، یک تحلیل عاملی با چرخش متعامد واریماکس بر روی آرایه بهنجار شده، اعمال گردید و مشخص شد درمجموع بیش از 16/68 درصد پراش دادهها توسط اقلیم بارش پاییزه منطقه توجیه میشود؛ که از میان عوامل، عامل اول 61 درصد و عامل دوم 7 درصد مهمترین مقادیر پراش دادهها را بیان میکند. با انجام تحلیل خوشهای سلسله مراتبی و با روش ادغام وارد بر روی ماتریس نمرات عاملها، دو ناحیه اصلی و خرده ناحیه بارشی شناسایی شدند. این نواحی عبارتاند از: نواحی پربارشی و نواحی بارشی متوسط؛ بنابراین میتوان گفت سهم بارش پاییزه حاصل از سامانههای محلی (بارش همرفتی، کوهستانی، جبهههای محلی و...) و عوامل مکانی(عرض جغرافیایی، موقعیت نسبی ایستگاهها و...) در بخش جنوب غربی بیشتر است؛ و بخشهای جنوب غربی بهخصوص ایستگاه پیرانشهر بیشینهی بارش افزونتر از سامانههای همدید را دریافت میکند. همچنین زمان وقوع بیشینه بارش فصل پاییز در نواحی بارشی متوسط شمال غرب حاصل از سامانههای همدید و عوامل مکانی در ماه نوامبر در نیمه جنوب غربی رخ میدهد.
Precipitation is the most important hydrological variable that connects the link between atmosphere and surface processes. Three-quarters of the atmosphere heat is the result of releasing the latent heat of evaporation. Therefore, climatic zoning of autumn precipitation is necessary for achieving comprehensive development in different spatial-temporal dimensions. For this purpose, the daily data of autumn season at 18 synoptic stations of the study area have been analyzed with a joint statistical period 32 (1989 - 2018). In this study, Kolmogorov-Smirnov test was used to find out the normality of the data and Mann-Kendall test was used for the process of their changes. Then by applying factor analysis based on principal component analysis and with orthogonal rotation of Varimax it was found that there are two effective precipitation factors in the climate of the region which in total account for more than 68.16% of the variance of the region's autumn precipitation climate. By performing hierarchical cluster analysis and by integrating the matrix of factor scores, two main and sub-regions were identified. These areas are: Areas of high precipitation and moderate precipitation. It can be said that in the high precipitation areas of the territory are located on the rainy of the Zagros, Sahand and Arasbaran mountain belts, stretching as a narrow strip from the north to the south parts of the region.
خلاصه ماشینی:
ir بررسی روند تغییرات زمانی- مکانی بارش پاییزه شمال غرب کشور علی پناهی1*، سیدمحمد حسینی2، فرحناز خرمآبادی3، فرشته قوی بنیاد4 1استاديار گروه جغرافيا، واحد تبريز، دانشگاه آزاد اسلامي، تبريز، ايران 2استادیار اقلیمشناسی، دانشگاه سید جمالالدین اسدآبادی، همدان، ایران 3دانشآموخته کارشناسیارشد اقلیمشناسی شهری، دانشگاه تبریز.
واژههاي کليدي: آزمون کلموگروف اسمیرنوف، تحلیل عاملی، خوشهبندی سلسله مراتبی، شمال غرب ایران مقدمه 1 در دهههای اخیر با توجه به تغییر اقلیم که در اثر فعالیتهای غیرمتعارف انسانی به وجود آمده، پدیدههای فرین سیر صعودی داشتهاند که یکی از مهمترین آنها بارش است.
ناظری تهرودی و همکاران (1395) تحلیل روند تغییرات ایستگاهی و منطقهای Othman and et al Carvalho and et al Manea and et al Limsakul and Singhruck بارش نیمقرن اخیر کشور ایران را انجام دادند.
(به تصویر صفحه مراجعه شود) شکل 1: موقعیت جغرافیایی منطقه مورد مطالعه در کشور (به تصویر صفحه مراجعه شود) شکل 2: روند نمای پژوهش در این مقاله با استفاده از 30 توزیع آماری بر روی بارش روزانه 18 ایستگاه سینوپتیک طی دوره آماری طولانیمدت 1989-2018 و بر اساس آزمون آماری کلموگروف- اسمیرنوف برحسب P-Value توزیع آماری برحسب ماههای فصل پاییز (ماهانه) برازش شد و همچنین برای بررسی تغییرات روند از آزمون نا پارامتریک من-کندال شد.
(به تصویر صفحه مراجعه شود) نمودار درختی 6: خوشهبندی بارش پاییزه ایستگاهها بر اساس تحلیل عاملی نواحی پربارشی پاییزه: شکل (5) توزیع بارش فصلی و نواحی بارشی در منطقه مورد مطالعه را نشان میدهد.