چکیده:
مسجد برجسته ترین بنای مذهبی اسلام است و گرچه مهمترین کارکردآن، عبادی است، اما در عرصه هنر است که جلوه گری می کند و بنای آن ، افتخاری برای نظامات سیاسی تلقی می شود. در دوره قاجار، مسجدسازی به دو صورت مرمت مساجد جامع و یا ساخت مساجد نوین با کاربری چندگانه ، به ویژه در شهر تهران صورت پذیرفت. روندی که با تاثیرپذیری از ورود ایران به مرحله مدرنییته، در معماری و تزئینات و کارکرد مساجد این عصر جلوه پیدا کرده است .پژوهش حاضر با تکیه بر مطالعات نظری ، ضمن اشاره به روند مسجدسازی در تهرانِ دوره قاجار، می کوشد تا شرایط و مقتضیات اثرگذار بر مسجدسازی و تحولات بعدی آن را بررسی نماید. نتایج این تحقیق حاکی از آن است که در عصر قاجار، ضمن پیروی از هنر عهد صفوی، در ساخت بناهای مذهبی و به ویژه مساجد، از سبکهای متناسب با فضای دوره گذار استفاده گردید. در قسمت اماکن مذهبی مساجد حرف اول را می زنند و به دلیل رشد معنویت و گرایش به تظاهرات و خدمات مذهبی، توسعه شهرنشینی و گسترش تهران و نیز حمایت شاهان و رجال از هنر و دیانت ، مساجدی با کارکردهای آئینی – آموزشی و با آرایه های تلفیقی ساخته شد.
خلاصه ماشینی:
مسجدسازي در تهران عصر قاجار 1 زمزم سادات رضوي 2 محمد باغستاني گوزهگر 3 محمدنبي سليم تاريخ دريافت : ٩٨/٠٧/٢١ تاريخ پذيرش: ٩٩/٠٣/٠٦ چکيده مسجد برجسته ترين بناي مذهبي اسلام است و گرچه مهمترين کارکرد آن، عبادي است ، امـا در عرصه هنر نيز جلوهاي خاص دارد و بناي آن، افتخاري براي نظامات سياسي تلقي ميشـود.
بابررسي هنرو معماري مساجد دوره قاجار، ميتوان ايـن موقعيـت را فـراهم کرد تا از تکنيکهاي مسجد سازي آن دوره استفاده کرد، گرچه بايد گفت هـر دوره بـا توجـه بـه هنـر زمـان، مصـالح فيزيکـي، فضـاي کـاربردي و اقتضـاي مکـاني، تکنيـک خـود را مـيطلبـد.
٣- هنر معماري در دوره قاجار حکومت قاجار مانند حکومت هاي پيش از خود ريشه قبيله اي و ايلياتي داشت ، اما چنـدي نگذشـت که شهر براي آنان نيز به مثابه يک پايگاه قدرت محسوب شد و دولتمردان قاجاري بـه دليـل تمرکـز ارکان سياسي و اقتصادي در شهرها، به ناچار، پايگاه قدرت و جايگاه اداري نظام خود را در شـهر قـرار دادند.
در اين دوره، مسجد- مدرسه ها بـه گونه هاي مختلف چهار ايواني، سه ايواني،دو ايواني، يک ايواني و بدون ايوان ساخته شده اند که داراي تزئينات کاشيکاري است .
٤٢مسجد-مدرسه هاي شهر تهران دوره قاجار مانند بناهاي مشابه ، داراي حجرههاي بسـياري گرداگـرد 43 حياط مرکزي خودند و اين حجرههاي فراوان در طبقات مختلف مسجد ـ مدرسه قرار دارند.
در کل ، روندمسجدسازي در دوره قاجار بسيار فعالانه انجام گرفته است ودرمعماري آن ازجنبه هاي مختلف هنري و تلفيق هردو معماري سنتي و فرنگي استفاده شده و زمينه براي هنرنمائي فراهم بوده اسـت .