چکیده:
در این مقاله با تکیه بر روش کتابخانهای و اسنادی به مقایسه اوضاع اقتصادی و تجاری تبریز در دو مقطع پیش و بعد از جنگ بینالملل اول پرداختهایم. در طول جنگ بینالملل اول، فقدان حکومت مقتدر در ایران سبب شد که اعلان بیطرفی ایران مورد نقض و بیتوجهی دولتهای درگیر جنگ قرار گیرد و کشور اشغال شود. با تضعیف شدید قدرت حکومت مرکزی، بسیاری از مناطق ایران از لحاظ سیاسی و اقتصادی دچار هرجومرج شد. در این میان، مناطق مرزی ایران و نواحی دور از مرکز، وضعیت بدتری داشت. در بین شهرهای ایران، تبریز به دلیل موقعیت ژیوپلیتیکی و نزدیکی به روسیه موقعیت خاصی داشت. تبریز با توجه به پیشینه موفق اقتصادی و تجاری که داشت در مدت اشغال کشور و درگیریها که در این شهر نمود بیشتری داشت، بیشترین آسیبها را متحمل شد. اشغال، خرابی شبکه حملونقل، آسیب تجارت و بروز قحطی بزرگ ناشی از آن، مهمترین عوامل رکود اقتصادی تبریز در این دوره بودند.
خلاصه ماشینی:
کليدواژه ها: تبريز، جنگ بين الملل اول ، اوضاع اقتصادي ، راه هاي تجاري ، روسيه ، انگليس ، قحطي بزرگ * دکتراي مطالعات تاريخ ايران بعد از اسلام ، ghanbaryzeynab@yahoo.
(75-77 با آغاز قرن بيستم که به دلايل مختلف ، ازجمله معاهدات پنهان روس و انگليس عليه ايران ، جنبش مشروطه ، فتح تهران و سقوط حکومت محمدعلي شاه و در نهايت جنگ بين الملل اول ، که با اشغال ايران به وسيله بيگانگان همراه بود، قدرت حکومت مرکزي تضعيف و بسياري از مناطق ايران از لحاظ سياسي و اقتصادي دچار آشفتگي و دوران سختي از جنگ ، قحطي ، بيماري و رکود تجاري و اقتصادي را متحمل شد.
در کنار ديگر مسيرهاي تجاري غرب و شمال غربي که بين ايران و عثماني وجود داشت ، مسير تبريز – خوي – ارزنه الروم – ترابوزان (طرابوزان ) يکي از پر رفت و آمدترين و امن ترين راه هاي تجاري بود که تجار و بازرگانان هر دو کشور در اين مسير فعال بودند.
در سال ١٢٩٣خ / ١٩١٤م طول کل جاده هاي شوسه ايران ، از يک هزار مايل تجاوز نمي کرد که اکثر آن هم در مناطق شمال و شمال غربي ايران ، يعني در منطقه نفوذ روسيه ، ساخته شده بود که خود روس ها نيز در احداث آن سرمايه گذاري کرده بودند (مابرلي ، ١٣٦٩: ٢٩).
٤. وضعيت تبريز از هنگامه مشروطه تا سال هاي قبل از جنگ بين الملل اول بعد از جنبش مشروطه در سال ١٢٨٥خ وضعيت اقتصادي تبريز به عنوان مرکز تجاري ايران با نوسانات شديدي روبه رو بود؛ از مهمترين نتايج مشروطه ، بي ثباتي سياسي و کاهش قدرت مرکزي بود که آثار خود را بر اقتصاد ايران و ازجمله منطقه آذربايجان نهاد.