چکیده:
پدیده گردوغبار یا ریزگرد یکی از مخاطرات طبیعی مناطق خشک و نیمه خشک از جمله کشور ایران است. زمانیکه این معضل با خشک شدن بزرگترین دریاچه شور خاورمیانه (دریاچه ارومیه) مصادف شود، بروز طوفان گردوغبارنمکی امری اجتناب ناپذیر خواهد بود که این اتفاق اثرات عمیقی بر جوامع انسانی، جانوران و گیاهان محیط خواهد گذاشت. از سوی دیگر کشاورزی و رشد و عملکرد گیاهان زراعی نیز بشدت متاثر از رسوب ریزگرد بر سطح برگ است. از اینرو به منظور بررسی تاثیر ریزگرد بر رشد و برخی ویژگی های فیزیولوژیک سه محصول زراعی مهم منطقه آذربایجان یعنی گندم تک لپه (Triticum aestivum L.) C۳، ذرت تک لپه (Zea mays L.) C۴ و نخود دولپه (Cicer arietinum L.) آزمایشی در قالب طرح کاملا تصادفی با سه تکرار اجرا شد. تیمارها شامل دو سطح ریزگرد (صفر و ۱۰گرم ریزگرد بر مترمربع) بود. اعمال تیمار ریزگرد به مدت ۳ روز تاثیر معنی داری بر رشد گندم نداشت. ذرت با افزایش رشد و نخود با کاهش رشد بخش هوایی به این آلودگی محیطی پاسخ داد. محتوای رنگدانه های فتوسنتزی در برگ های نخود کاهش، در گندم افزایش و در ذرت ثابت ماند. ریزگرد محتوی قند ذرت و نخود را افزایش داد. همچنین قرار گرفتن در معرص ریزگرد تاثیر چندانی بر محتوای پروتیین کل گندم و ذرت نداشت در حالی که محتوی پروتیین نخود کاهش معنی دار و واضحی را نشان داد. تغییرات پارامترهای مختلف گونه های گیاهی مورد مطالعه می تواند به عنوان یک سازگاری برای محافظت از گیاهان در برابر تنش ریزگرد محسوب شود. به نظر می رسد ذرت و گندم مقاومت بیشتری دارند ولی نخود با کاهش رشد مواجه می شود. انتخاب گونه زراعی مناسب برای کشت در مناطقی که سالانه مقدار زیادی ریزگرد نمکی را پذیراست، می تواند به عنوان یکی از راهکارهای مهم برای کاهش اثرات سوء ریزگرد بر اقتصاد کشاورزی باشد.
The dust is one of the natural hazards of arid and semi-arid regions, including Iran. When this problem coincides with the drying up of the largest salt lake in the Middle East (Lake Urmia) , the occurrence of a salt dust storm will be inevitable, which will have profound effects on human communities, animals and plants. On the other hand, agriculture and the growth of crops are also strongly affected by dust deposition on the leaf surface. Therefore, in order to investigate the effect of dust on growth and some physiological characteristics of three important crops in Azerbaijan, namely wheat C3 monocot (Triticum aestivum L.) , corn C4 monocot (Zea mays L.) and chickpea C3 dicot (Cicer arietinum L.) , a completely random experiment designed with three replications. Treatments included two levels of dust (zero and 10 grams of dust per m2) , Application of dust for 3 days had no significant effect on wheat growth. Maize responded to this environmental pollution by increasing growth and chickpeas by decreasing growth. The content of photosynthetic pigments decreased in chickpea leaves, increased in wheat and remained constant in corn. Dust increased the sugar content of corn and peas. Also, exposure to dust had little effect on the total protein content of wheat and corn, while the protein content of chickpeas showed a significant and clear decrease. Changes in the various parameters of the studied plant species can be considered as an adaptation to protect plants against dust stress. Corn and wheat seem to be more resilient, but chickpeas are stunted. Selecting a suitable crop species for cultivation in areas that receive a large amount of salty dust annually can be one of the important strategies to reduce the adverse effects of dust on the agricultural economy.
خلاصه ماشینی:
همچنین اختلال در بیوسنتز کلروفیل باعث اختلال در فتوسنتز و ایجاد کلروز میشود و بررسیها نشان داده که ریزگرد از طریق تأثیر بر 1 Aerosol abbreviation of aero-solution 2 Dust 3 Haze 4 Dust Storm 5 Farmer 6 Kameswaran 7 Saberi 8 Zia-Khan فتوسنتز، هدایت روزنه ای و نیز افزایش دمای برگ قادر خواهد بود رشد و عملکرد گیاهان را مختل سازد (زیا-خان و همکاران ، ٢٠١٥، کیانی و همکاران ، ١٣٩٤).
بر اساس اطلاعات آمارنامه کشاورزی سال زراعی ١٣٩٥- ١٣٩٤ (جلد اول )، آذربایجان 1 Seyyednejad 2 Kameswaran 3 Irwe 4 Ram 5 Sarma 6 Sharifi 7 Shedding Effect 8 Ulrichs 9 Borka شرقی ٦/٥٦ درصد از اراضی زراعی آبی و دیم کشور و تولید ٢/٨ میلیون تن معادل ٣/٦٢ درصد از محصولات زراعی کشور را به خود اختصاص داده است .
باتوجه به اینکه تاکنون پژوهش های خاصی در این استان روی اثر ریزگرد حاصل از خشک شدن دریاچه ارومیه بر عملکرد گیاهان زراعی اطراف آن صورت نگرفته است و باتوجه به تنوع گسترده محصولات زراعی و باغی در استان آذربایجان شرقی، بررسی تأثیر آن بر فتوسنتز، رشد و عملکرد گیاهان در یافتن راهکار مناسب برای مقابله با این معضل مفید خواهد بود.
(به تصویر صفحه رجوع شود) شکل ٤: اثر ریزگرد روی محتوای رنگدانه های فتوسنتزی: کلروفیل کل (A) و کاروتنوییدها (B) برگ نخود، گندم و ذرت تأثیر ریزگرد بر محتوی کربوهیدرات نتایج حاصل از اثرهای ریزگرد بر محتوای قند محلول ریشه و بخش هوایی نخود نشان داد که تیمار ریزگرد موجب افزایش معنیدار قند محلول بخش هوایی نخود شد ولی تأثیر معنیداری بر محتوای قند محلول ریشه نداشته است (شکل ٦ )؛ اما اثرهای برهمکنشی دوجانبه و سه جانبه نوع گیاه ، تیمار گردوغبار و اندام گیاه بر محتوی قند معنیدار بوده است (جدول ١).