چکیده:
پرستش الههمادر از عمیقترین باورها در اندیشه ملل و اقوام مختلف در طول تاریخ بشری است. تمدنهای کهنی چون ایرانیان و ترکان نیز از دیرباز آیین مادرخدایی داشته و هنوز هم در فرهنگ این اقوام باورها و رسوم مرتبط با این اسطوره، باقی است؛ بر این اساس و با توجه به پیشینه کهن این اسطوره در میان اقوام ایرانی و اقوام ترک و قرابت پیشینه فرهنگی و تاریخی ایرانیان و ترکان، بررسی تطبیقی اساطیر آنها، اطلاعات بسیاری از تاریخ و فرهنگ هر دو ملت بهدست میدهد؛ بنابراین هدف پژوهش حاضر، بررسی تطبیقی الههمادر در اساطیرایرانی و اساطیرترک و پرسش اصلی این است که چه رابطهای بین الههمادر در اساطیرایرانی و ترک وجود دارد؟ روش این پژوهش تطبیقی-تحلیلی است. یافتههای پژوهش نشان میدهد که بهرقم تفاوتهایی که در برخی وجوه منتسب به الهههای مادر ایرانی و ترک در اساطیر این دو ملت ذکر گردیده، شباهتهای مهم بسیاری بین مفهوم و کارکرد این اسطوره در میان ایرانیان و ترکان وجود دارد.
Worship of the mother goddess is one of the deepest beliefs in the minds of various nations and peoples throughout human history. Ancient civilizations such as the Iranians and the Turks have long had this religion and the beliefs and customs related to this myth still remain in the culture of these tribes; considering the closeness of the cultural and historical background of Iranians and Turks, a study on their mythology can give us lots of information of the history and culture of both nations; Therefore, the aim of the present study is a comparative study of the mother goddess in Iranian and Turkish mythology and the main question is what is the relationship between the mother goddess in Iranian and Turkish mythology? The method of this research is comparative-analytical. Findings show that despite the differences in some aspects attributed to the Iranian and Turkish mother goddesses in the myths of the two nations, there are many important similarities between the concept and function of this myth among Iranians and Turks.
خلاصه ماشینی:
يافته هاي پژوهش نشان ميدهد به رغم تفاوت هايي که در برخي وجوه منتسب به الهه هاي مادر ايراني و ترکي در اساطير اين دو ملت ذکر شده ، شباهت هاي مهم بسياري بين مفهوم و کارکرد اين اسطوره در ميان ايرانيان و ترکان وجود دارد.
فرضيۀ پژوهش بر اين است که به رغم شباهت هاي موجود در بازتاب اسطورة الهه مادر در يافته هاي باستاني اقوام ايراني و ترک، احتمالا تفاوت هايي در لايه هاي معنايي و ديگر ابعاد اسطوره هاي دو ملت وجود دارد.
به نظر ميرسد تا کنون پژوهشي که به بررسي تطبيقي الهه مادر در اساطير ايراني و ترکي پرداخته باشد، انجام نشده و اميد است که يافته هاي اين پژوهش به بازشناسايي زمينه هاي مشترک فرهنگي و تاريخي دو ملت کمک کند.
افشار (٢٠١٢) نيز در مقالۀ «جست وجوي ردپاي الهۀ اوماي در زيورآلات ترکيه » به بررسي ويژگيهاي نمادين الهه مادر اومايآنا که در جواهرات زنان ترک منعکس يافته ، پرداخته است و آنچه در اساطير و يافته هاي باستاني ترک دربارة خصوصيات ظاهري اوماي انا و معناي نمادين آن ها ذکر شده ، بررسي کرده است .
برکت بخشي و باروري: براساس اساطير ايراني و ترکي، الهه هاي مادر سپندارمذ، آناهيتا، اومايآنا و اوت آنا همگي مظهر برکت بخشي محسوب شده و سپندارمذ و اومايآنا الهۀ زمين و مظهر آفرينندگي نيز هستند.
اما در اين ميان ، تفاوت هايي نيز در ويژگيهاي الهه مادر در اساطير ايراني و ترکي وجود دارد.