چکیده:
روایت مورخان دورهی صفویه از نخستین مواجههی شاه- قزلباش در دورهی شاه طهماسب، روایتیست نسبتا واقع گرایانه و البته نه چندان صریح از افول زودهنگام یک ساختار مقدس در یک صورتبندی غیر تقدسگرایانه. بنابراین هر چه از مرحلهی جنبش اولیهی صفویان فاصله میگیریم روایت مورخان از محتوایی تقدسگرایانه، به جانب نوعی واقعگرایی معطوف میشود. بر اساس این، روایت مورخان از نخستین مواجهه شاه- قزلباش از دو منظر روششناختی و محتوایی، قابل تامل است. از نظر روششناختی، اگر چه روایت این مورخان ماهیتی نسبتا توصیفی دارد اما کمتر به جانب تقدسگرایی معطوف میشود. از نظر محتوایی این بازخوانی، تاکیدیست بر افول جایگاه مریدی امرای قزلباش تحت تاثیر مطالبهگری فزایندهی اقتصادی و عطش سیاسی روزافزون آنان، تاکید بر نقش آنها در به چالش کشیدن زود هنگام الوهیت نهاد شاهی و در نهایت نیز برساختن چهرهای قهرمانانه از شاه به عنوان پیروز نهایی این جدال. این پژوهش در صدد است به روشی توصیفی- تحلیلی، عناصر شکلدهنده روایت مورخان از نخستین مواجههی شاه- قزلباش در ابتدای عصر شاه طهماسب را مورد واکاوی قرار دهد.
The narration of Safavid historians of the first Shah-Ghezelbash confrontation during the reign of Shah Tahmasb is a relatively realistic and, of course, not very clear account of the early decline of a sacred structure in a non-sacred formulation. Therefore, the farther we go from the stage of the early Safavid movement, the historianschr(chr(chr('39')39chr('39'))39chr(chr('39')39chr('39'))) narrative of a sacred content turns to a kind of realism. According to this, the narration of historians from the first encounter between Shah and Ghezelbash can be considered from two methodological and content perspectives. Methodologically, although the narrative of these historians is relatively descriptive, it is less focused on holiness. In terms of the content of this re-reading, the emphasis is on the decline of Ghezelbashchr(chr(chr('39')39chr('39'))39chr(chr('39')39chr('39')))s disciples under the increasing demands of the economy and their growing political thirst, emphasizing their role in challenging the theology of the monarchy and ultimately building it. The heroic faces of the king as the ultimate winner of this controversy. This research seeks to explore in a descriptive-analytical way the elements that shape the narrative of historians from the first confrontation between Shah and Ghezelbash at the beginning of Shah Tahmasbchr(chr(chr('39')39chr('39'))39chr(chr('39')39chr('39')))s era
خلاصه ماشینی:
در موضـوع پژوهش حاضر توسط صفویه پژوهان و پژوهشگران غیرایرانی تحقیقات و مطالعـاتی دربارٔە نقش ، اهمیت و جایگاه گروه های مختلف قزلباش در حکومت صـفوی انجـام شده است ، برای نمونه می توان : به کتاب فاروق سومر (١٣٧٢)٢ اشاره کرد کـه نقـش ترکان آناطولی در تشکیل و توسعۀ دولت صفوی را مـورد بررسـی قـرار داده اسـت .
تاریخ نگاری صفویه و گذار تدریجی آن از روایت مقدس به جانب واقع گرایی در فرایند تأسیس آنچه که ما در این پژوهش از فراینـد تأسیـسی مـدّ نظـر داریـم ، عـلاوه بـر برخـی رخدادها، کنش ها، جنـگ هـا و پیـروزی هـا، مجموعـه ای از باورهـا، نگـرش هـای اعتقادی ، عصبیت ها، سرسپردگی ها و غیره است که در حـد فاصـل آغـاز تکاپوهـای شیخ جنید تـا درگذشـت شـاه اسـماعیل شـکل گرفتـه و بازتـابی تقـدس گرایانـه در تاریخ نگاری دورٔە صفوی پیدا کرده بود.
مورخان با اشاره به تکاپوهای فزایندٔە امرای قزلباش و رقابت نفس گیر آنهـا بـر سـر تصدی پست های مهم و یا برداشتن سهم بیشتری از ظرفیت های اقتصادی ، به بیـانی نـه چندان صریح ، اما مهم بر افول این مناسبات تأکید کرده و نشان داده اند که آنچـه در این لحظه اهمیت داشت ، نه موقعیت شاه و اهمیت معنوی مقـام او، بلکـه تقویـت و تثبیت درجۀ اقتدار امرای قزلبـاش بـود (منـشی قزوینـی ، ١٣٨٧: ١٤٧؛ منـشی قمـی ، ١٣٨٣: ١٦٢/١؛ وحید قزوینی ، ١٣٨٣: ٣٦؛ ترکمان منشی ، ١٣٨٢: ٤٥/١-٤٦).