چکیده:
تعهدات و قراردادها از دیرباز در جوامع مختلف مورداستفاده بوده و اصول و معیارهای فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و ارتباطات میان دولتها و نظامهای سیاسی نیز بر وضعیت تعهدات و قراردادها اثرگذار بوده است. با توجه به رویکرد اجتماعی دین اسلام نسبت به مقولاتی ازجمله تعهدات و قراردادها، هدف پژوهش حاضر بیان اصول و معیارهایی است که از منظر حقوق بینالملل اسلامی درزمینه تعهدات و قراردادها با تأکید بر دیدگاه فقهای شیعی صورت میگیرد؛ بنابراین نوعی رویکرد قرآنپژوهی و بررسی متون و منابع فقهی درزمینه مسائل اقتصادی و اجتماعی در نوشتار حاضر دیده میشود که بر همین اساس از روش توصیفی- تحلیلی استفادهشده است. سؤال مطرحشده این است: اصول و معیارهای قرآن از منظر حقوق بینالملل اسلامی درزمینه تعهدات و قراردادها شامل چه مواردی است؟ یافتههای پژوهش حاضر نشان میدهد که حقوق بینالملل اسلامی برگرفته از آیات قرآن، با طرح مسئله وفاداری و الزام طرفین تعهدات به رعایت شروط مطروحه در توافق و تعهد، نفی عسر و حرج و نفی سبیل، عدم تسلط بیگانه بر جامعه اسلامی در مفاد تعهدات و قراردادها، وفای به عهد و عمل به تعهدات، رویکرد خاصی درزمینه تعهدات و قراردادها بیان میکند.
Commitments and agreements have long been used in various societies, and cultural, political, social principles and standards and relationships between governments and political systems have also affected the situation of commitments and agreements. Considering the social approach of Islam to categories such as commitments and agreements, the purpose of this study is to examine the principles and criteria expressed from the perspective of Islamic international law in the field of commitments and agreements emphasizing Shiite jurisprudents’ viewpoint. Therefore, a kind of approach of Quranic research and study of jurisprudential texts and sources in the field of economic and social issues can be seen in this article as for this reason, the descriptive – analytical method has been used. The question is: What are the principles and criteria of the Quran from the perspective of Islamic international law in the field of commitments and agreements? The findings of the present study indicate that Islamic international law derived from the verses of the Quran, by raising the issue of loyalty and obliging the parties to comply with the terms of the commitments and agreements, denial of hardship and seizure (u’sr wa haraj) and negation of domination (sabeel), no foreign domination on Islamic society in terms of commitments and agreements, fulfillment of covenants and fulfillment of obligations, expresses a special approach in the field of commitments and agreements.
خلاصه ماشینی:
با توجه به رویکرد اجتماعی دین اسلام نسبت به مقولاتی ازجمله تعهدات و قراردادها، هدف پژوهش حاضر بیان اصول و معیارهایی است که از منظر حقوق بینالملل اسلامی درزمینه تعهدات و قراردادها با تأکید بر دیدگاه فقهای شیعی صورت میگیرد؛ بنابراین نوعی رویکرد قرآنپژوهی و بررسی متون و منابع فقهی درزمینه مسائل اقتصادی و اجتماعی در نوشتار حاضر دیده میشود که بر همین اساس از روش توصیفی- تحلیلی استفادهشده است.
سؤال مطرحشده این است: اصول و معیارهای قرآن از منظر حقوق بینالملل اسلامی درزمینه تعهدات و قراردادها شامل چه مواردی است؟ یافتههای پژوهش حاضر نشان میدهد که حقوق بینالملل اسلامی برگرفته از آیات قرآن، با طرح مسئله وفاداری و الزام طرفین تعهدات به رعایت شروط مطروحه در توافق و تعهد، نفی عسر و حرج و نفی سبیل، عدم تسلط بیگانه بر جامعه اسلامی در مفاد تعهدات و قراردادها، وفای به عهد و عمل به تعهدات، رویکرد خاصی درزمینه تعهدات و قراردادها بیان میکند.
همچنان که خداوند در سوره مبارکه مائده میفرماید: (یا أیُّهَا الَّذین آمَنُوا أوفُوا بِالعُقُودِ أحِلَّت لَکُم بَهیمَهٌ الأنعامِ إِلّآ ما یُتلی عَلَیکُم غَیرَ مُحِلِّی الصَّیدِ وَ أنتُم حُرُمٌ أِنَّ اللَّهَ یَحکُمٌ ما یُریدٌ( (مائده/1)؛ این آیه ازجمله آیاتی است که در مباحث حقوق اسلامی در سرتاسر فقه به آن استدلال میکنند و یک قاعده مهم فقهی با عنوان «اصالۀ اللزوم فی العقود» از آن استفاده میگردد؛ یعنی هرگونه پیمان و معاهدهای درباره اشیاء و یا کارها میان دو نفر منعقد گردد، لازمالاجرا است (مکارم شیرازی، القواعد الفقهیه، 1394: 245).
برخی دیگر از نواندیشان حوزه فقه و حقوق نیز بر این باور هستند که اگر درزمینه عقود و تعهدات با سایر کشورها، شرایط لازم [اصول موردنظر اسلام] رعایت نشود، آن قرارداد باطل خواهد بود (موسوی بجنوردی، القواعد الفقهیه، 1386: 121).