چکیده:
دولت ایران در سده اخیر به ابزارهای مختلف برای تغییر رفتار کشورهایِ هدف متوسل شده است. یکی از این ابزارها «اقتصادی» است. توسل به ابزارهای اقتصادیِ ملی و فراملی برای تغییر رفتار دولتِ هدف «کشورداری اقتصادی» نامیده میشود. این نوع از کشورداری ابزار مهم سیاست خارجی در پیشبرد «توسعه اقتصادی» است. مطالعه موردی برای فرضیه مذکور در نوشتار حاضر ایران و افغانستان هستند. مطالعه نقش سیاست خارجی بر توسعه بهوسیله کشورداری اقتصادی روزنهای جدید پیرامون مطالعات سیاستگذاری عمومی و توسعه در ایران است. هدف پژوهش «تبیین تاریخی-علی»ِ اهمیت ابزارهای اقتصادیِ فراملی در توسعه جوامع است. پرسش مقاله بدین شرح است: کشورداری اقتصادی ایران درقبال افغانستان (1398-1298ش.) چه فرایندی را طی کرده است؟ براساس یافتههای پژوهش سیاست خارجی ایران در دولت پهلوی اول ازطریق ابزارهای سیاسی و دفاعی ازجمله پیمانهای مودت و در پهلوی دوم تحت تأثیر مدرنیزاسیون از ابزارهای اقتصادی همچون حمایتهای مالی و موافقتنامههای تجاری درصدد تغییر رفتار خارجی دولت افغانستان بود؛ اما پس از سقوط پهلوی ابزارهای نظامی بهعلت ایدئولوژیهای انقلاب اسلامی 1357 و کودتای کمونیستی 1357 در افغانستان جایگزین ابزارهای اقتصادی شد؛ ازجمله حمایتهای تسلیحاتی ایران از مجاهدین افغان علیه دولت کابل. پس از سقوط طالبان ایران بهتدریج به ابزارهای اقتصادی متوسل شد که یکی از نتایج آن تبدیلشدن ایران به بزرگترین شریک تجاری افغانستان طی چند سال گذشته است. مقایسه دورههای یادشده نشان میدهد که ابزارهای اقتصادی بیش از سایر ابزارها منافع و همگرایی دو کشور را تحقق ساخته است. لذا ابزارهای اقتصادی فراملی از ضرورتهای گریزناپذیر در توسعه کشورهاست.
target states. This paper, explores the role of Iran's economic statecraft to Afghanistan. Economic statecraft is used to apply the international and national instruments for changing the behavior of the target state and domestic development. Our question is: what process has Iran's economic statecraft passed to Afghanistan. The state of Iran in the first Pahlavi's era, by political and diplomatic tools, and in second Pahlavi's era by economical tools as financial supporting, interchanging goods, and trade contracts intended to change the behavior of Kabul's state. In the first decade of the Islamic Republic, under the influence of revolutionary events in both country, the economic instruments of Iran' foreign policy has been gone away, and with the goals of disabling and collapsing Kabul's communist government, non-economical tools have been exercised. But in the decades of 2000s and 2010s with the purpose of enabling and absorbing of Afghanistan's state foreign behavior gradually a various ways of economic have been applied. As a result, Iran has become the biggest trade partner of Afghanistan and the interdependence stage of two this country has grown more. Comparing the mentioned periods show that economical tools more than others have proved national and transnational interest of Iran in Afghanistan.
خلاصه ماشینی:
) چه فرايندي را طي کرده است ؟ بر اساس يافته هاي پژوهش سياست خارجي ايران در دولت پهلوي اول از طريق ابزارهاي سياسي و دفاعي، ازجمله پيمان هاي مودت و در پهلوي دوم تحت تأثير مدرنيزاسيون از ابزارهاي اقتصادي همچون حمايت هاي مالي و موافقت نامه هاي تجاري درصدد تغيير رفتار خارجي دولت افغانستان بود، اما پس از سقوط پهلوي ابزارهاي نظامي به علت ايدئولوژيهاي انقلاب اسلامي ١٣٥٧ و کودتاي کمونيستي ١٣٥٧ در افغانستان جايگزين ابزارهاي اقتصادي شد، ازجمله کليدواژه ها: حمايت هاي تسليحاتي ايران از مجاهدين افغان عليه دولت کابل .
محمدعلي نجفي و همکاران (١٣٨٩) دوجانبه ، نفوذ کشورهاي خارجي و امنيتي شدن با تأکيد بر نقش ترانزيتي هرات به ارزيابي موانع هويت و ژئوپليتيک ايران و افغانستان از مهم ترين بازرگاني و چالش هاي امنيتي و اقتصادي در اين چالش ها شناسايي شده اند.
ن ا سايان در اين دوره بسيار محدود بود، تحت تأثير فضاي پس ، سفارت خانه ها نقش بسزايي در روابط خارجي پساجنگ جهاني اول ، سياست کاهش وابستگي ايران و افغانستان و پيگيري رفتار خارجي آنان ايفا خارجي دولت پهلوي و امان الخان و رويکرد دو ميکردند (نيرآبادي، ١٣٨٩: ٣٦).
اگرچه دلايل مختلفي، ازجمله اتکاي صادرات (هيرمند) با رفع دغدغه هاي امنيتي و اختلافات و واردات افغانستان به هند بريتانيا ناگزير اين کشور را ِ ديرينه مشترک بهره گيري سياست خارجي ايران از متمايل به متحدين ميکرد، درنهايت اعلام بيطرفي ابزارهاي اقتصادي را تسهيل ميکرد.
[Economic relations between Iran and In the basic of analysis sysem SWOT Chabahar Port afghanisan in the second pahlavi period (1941-1979): (Persian)].
[Political, economic and cultural relations between iran and afghanisan in the frs pahlavi period (Persian)] [MA.