چکیده:
با پافشاری اهل شریعت و با حمایت فقهای نجف اصل دوم متمم قانون اساسی مشروطه تصویب شد. در مجلس اول دشواریهای تشکیل مجلس، گردآمدن دیرهنگام نمایندگان شهرها و حوادث استبداد صغیر مانع از تشکیل هیئت اصل طراز شد. با آغاز نخستین کوششها برای اجرای اصل دشواریهای آن بیشتر آشکار میشد. برخی از این دشواریها در نحوه تنظیم اصل نهفته بود و برخی زمینههای اجتماعی داشت. درباره نحوه انتخاب فقهای اصل طراز بحثهای مهمی در مجلس درگرفت و دیدگاههای مختلفی بروز کرد. فقها تعداد بیست نفر را به مجلس معرفی کردند؛ اما اولین مانع در اجرای این اصل استعفای بسیاری از فقهای منتخب مجلس بود که حاضر به سکونت در تهران و ترک حوزههای درس خود نبودند. بااینوجود این اصل، برخلاف تصور رایج، در مجلس دوم اجرا شد. در این مقاله با استناد به اسناد و مدارک تاریخی بحثهایی که در اطراف این اصل در مجلس دوم پدیدار شدند بحث و بررسی خواهند شد و خواهیم گفت که بررسی این اصل صرفاً موضوعی تاریخی نیست بلکه میتوان از برخی مطالب آن درسهایی ازجمله برای انتخاب اعضای شورای نگهبان گرفت.
خلاصه ماشینی:
(یزدی، 1389، ص 3) در تاریخ 8 ذیقعده 1327 انجمن ایالتی آذربایجان در تلگرافی به مجلس درخواست کرد: «نظر به اصل دوم متمم قانون مقدس اساسی که مقررشده است در هر عصری از اعصار پنج نفر از علما اعلام سمت عضویت دارالشورای کبری را داشته باشند و از سوء حوادث در دوره اول مجلس مقدس شورای ملی این اصل بهموقع اجرا گذاشته نشده و ناقص ماند، مستدعی هستیم که مراتب را به محضر مبارک حضرات حججالاسلام نجف اشرف دام ظلّهم برسانند که توجه فرموده و اسباب امیدواری عموم مسلمین فراهم آید».
در این نامه که به امضای آخوند خراسانی و عبدالله مازندرانی است گفتهشده: «مجلس محترم شورای ملی شیّدالله ارکانه، چون بهموجب فصل دوم از متمم قانون اساسی، رسماً مقرر است که برای مراقبت در عدم مخالفت قوانین موضوعه با احکام شرعیه، بیست نفر از مجتهدین عدول عارف به مقتضیات عصر، به مجلس محترم معرفی شود و پنج نفر یا بیشتر به اکثریت آراء یا قرعه از ایشان انتخاب نموده به عضویت مجلس بشناسند و امضاء و ردّ هیئت معظم منتخبه را در این باب مطاع و متّبع دانسته هرچه را که اکثر از این هیئت محترمه مخالف شریعت مطهره شمارند بهکلی الغاء نموده و سمت قانونیّت ندهند و بهموقع اجرا نگذارند؛ لهذا بهموجب همین نص شریف که بهمنزله روح سیاست اسلامیه و حافظ استقامت این اساس سعادت است مدتی در مقام فحص و سؤال از امّهات بلاد برآمدیم و بااینکه به حمدالله عدد کثیر موصوفین به اوصاف مذکوره که چشم اسلام به وجود مبارکشان روشن است به معرفت خودمان یا .