چکیده:
مقالۀ پیش رو، جنبه های مختلف کاربرد مهر در نسخ خطی را بررسی کرده و به ویژه آن را از زاویۀ اهمیتی که در مالکیت نسخه دارد، به بحث گذاشته است. در بین مهرهای تملّک میتوان مهرهای پادشاهان و کتابخانههای شخصی و مهر اشخاص را مشاهده کرد که بررسی آنها، هم در مطالعات مهرشناسی اهمیت دارد و هم در مطالعات نسخهپژوهی. مهرهای وقف که نشان وقف نسخه بر یک کتابخانه است نیز با بحث مهر کتابخانهها بیارتباط نیست؛ گرچه با بحث تملّک متفاوت است. البته همۀ این مهرها پس از نقش بستن بر نسخۀ خطی همیشه محفوظ باقی نمیماند و گذشته از دلائل طبیعی و سهوی، افرادی به دلائل مختلف، به عمد، این مهرها را مخدوش یا به کلی محو میکردند.
خلاصه ماشینی:
(به تصوير صفحه مراجعه شود) مُهر قاضی نورالله شهید شوشتری (شهادت: 1019ق): «عبده نورالله بنشریف الحسینی» [12] (به تصوير صفحه مراجعه شود) مُهر علامۀ مجلسی(م 1110ق): «یا محمد باقر العلوم» [13] (به تصوير صفحه مراجعه شود) مُهر ابراهیم نامی مربوط به اواخر قرن 11 یا اوائل قرن 12ق [14] با سجع مُهر: (بقره، 130) (به تصوير صفحه مراجعه شود) مُهر محمد نامی در سال 1156 با عبارت «الملک الحق المبین» بر نسخهای از علل الشرایع کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران (به تصوير صفحه مراجعه شود) مُهر خدیجه 1232 [16] (به تصوير صفحه مراجعه شود) مُهر عباسمیرزا بر یک نسخۀ خطی: «ز فتحعلی شد عیان فر عباس 1260» [17] (به تصوير صفحه مراجعه شود) مُهر بهمنمیرزا پسر عباسمیرزا: «یگانه گوهر دریای خسروی بهمن» [18] (به تصوير صفحه مراجعه شود) مُهر محمد قدرتالله قاضیالقضات ممالک محروسه متعلقه حکومت رامداس 1234 [19] (به تصوير صفحه مراجعه شود) مُهر یک شیخالاسلام مربوط به قرن 13ق [20] (به تصوير صفحه مراجعه شود) مُهر محمدکاظم 1326 [21] (به تصوير صفحه مراجعه شود) مُهر علینقی [22] (به تصوير صفحه مراجعه شود) من خلوص الودّ علی العهد بالوفا محمد بنالشریف القاری [23] گاهی یادداشتهایی که برای مشخص کردن مالکیت کتاب نوشته میشد، بهصورت هدیه و پیشکش بود و درواقع صاحب قبلی و بعدی نسخه را مشخص میکرد.
البته باید گفت که بسیاری از نسخ خطی که متعلّق به کتابخانۀ سلطنتی بودند دارای مُهر شاهی نبودند، بلکه در پشت نسخه یا صفحۀ عنوان یا ظَهر کتاب متذکر میشدند که این نسخه بهرسم (برای) خزانۀ فلان پادشاه و امیر نوشته شده است یا از عبارت عربی «لخزانة کتب» فلان.