چکیده:
بررسی تاریخ خلفا در صدر اسلام و وقایع اتفاق افتاده در آن عصر، نزد مورخان مسلمان دارای اهمیت است. رویدادها و سیاستهای برجسته و خاصی همچون امور نظامی، فرهنگی و اجتماعی و سیاسی مختلف، در عصر خلیفه دوم (13-23 هجری) صورت پذیرفت که در منابع تاریخی انعکاس گستردهای داشته است. ازاینرو تامل بیشتر و بررسی رویدادهای آن عصر ضروری به نظر میرسد. در پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی، در ابتدا با زندگانی و شخصیت خلیفه دوم بر اساس منابع شیعی و اهل سنت، آشنا گشته و با بررسی رویدادهای سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی اتفاق افتاده در خلال سالهای 13 تا 23 هجری قمری و تاثیرات آن در مناسبات جامعه اسلامی در آن دوره و ادوار بعد و نقش خلیفه دوم در آن رویدادها، به بیان چگونگی اقدامات و نقد عملکرد وی خواهیم پرداخت. استمرار فتوحات در سرزمینهای اسلامی، تاسیس دیوان بیتالمال و تقسیم نابرابر آن در بین صحابه و مردم عادی، رسمیت بخشیدن به تقویم هجری قمری، منع نشر احادیث پیامبر9، ترویج قصهگویی، اجتهاد مقابل نص و سنت کردن برخی از امور و تاسیس شورای برای انتخاب خلیفه بعد، از مهمترین اقدامات خلیفه دوم در آن عصر بوده که تا اعصار بعد نیز در تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جوامع اسلامی تاثیر داشته است.
خلاصه ماشینی:
اسـتمرار فتوحات در سرزمين هاي اسلامي ، تأسيس ديوان بيت المال و تقسـيم نـابرابر آن در بـين صـحابه و مـردم عادي ، رسميت بخشيدن به تقويم هجري قمري ، منع نشر احاديث پيامبر ، ترويج قصه گويي، اجتهـاد مقابل نص و سنت کردن برخي از امور و تأسيس شوراي براي انتخاب خليفه بعد، از مهم تـرين اقـدامات خليفه دوم در آن عصر بوده که تا اعصار بعد نيز در تحولات سياسي، اجتماعي و فرهنگي جوامـع اسـلامي تأثير داشته است .
مقدمه بررسي تحولات سياسي اجتماعي اقتصادي و فرهنگي تاريخ صدر اسلام در عصر خلفا از جهت تأثير آن بر تحولات فکري و سياسي جامعه اسلامي در ادوار بعد از اهميت خاصي برخوردار مي باشد با توجه به اهميت يادشده در مقاله حاضر با استفاده از روش توصـيفي و تحليلي در ابتدا و براي فهم بهتر اين رويدادها، زندگاني و خصوصيات اخلاقي و شخصيتي خليفه دوم بررسي شده سپس به بررسي تحولات عصر خليفه دوم در خلال سال هاي ١٣ تا ٢٣ هجري قمري پرداخته و مهم تـرين اقـدامات و دسـتورات وي در زمينـه هاي نظـامي، سياسي و حکومتي، اقتصادي و فرهنگي بررسي و از وجوه مختلف نقد گرديده است .
نکتـه شـايان توجـه در بحـث تقسـيم بيت المال ، شيوه تبعيض آميز آن بود که خليفه در سال آخر عمر خود متوجه آن شده بـود و در سال هاي بعد در زمان خلافت عثمان نيز ادامه پيدا کرد.