چکیده:
حقوق شهروندی از مهمترین عناصر تکوین نظام حقوق عمومی در اسلام است که همواره محل توجه و تدقیق در این نظام حقوقی و سیاسی نیز بوده است. به نظر میرسد استخراج مبانی اصلی حقوق شهروندی در حکومت پیامبر اکرم (ص) و امام علی (ع) میتواند ما را در جهت فهم اصول حقوق شهروندی در حقوق عمومی اسلام بسیار یاری رساند چراکه ویژگی اصلی سنجش حقوق شهروندی، مراعات و تامین و تضمین آنها و برخورداری از آنها در عرصه جامعه است. بدیهی است که حقوق شهروندی و حقوق بشر در نظام حقوقی اسلام برخاسته از نوع نگاه این نظام حقوقی به انسان است. نگاه کرامت گونه به انسان و برابر بودن انسانها از نظر حقوقی و همچنین همبسته بودن " حق و تکلیف " برای انسانها به عنوان " شهروندان یک جامعه اسلامی " مهمترین عناصر نگاه حقوقی اسلام به انسانها در عرصه حقوق عمومی است که نتایج و پیامدها و اصول مهم حقوقی را نتیجه میدهد. در این تحقیق به روش تبیینی و تحلیلی در پی بررسی مبانی اصلی این حقوق در نظام حقوق عمومی در اسلام و در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به عنوان نمونه اعلامی یک قانون اساسی مبتنی بر حقوق عمومی اسلام هستیم. دولت اسلامی در این حوزه تکالیف مهمی نسبت به شهروندان دارد و حقوق آنها را باید رعایت و تضمین کند اما شهروندان نیز هم نسبت به همدیگر و هم نسبت به حاکمیت تکالیفی دارند. برابری شهرروندان در مقابل قانون، تامین حقوق قضایی و اقتصادی شهروندان، نظارت شهروندان بر عملکرد حاکمان، حق شهروندان در انتخاب حاکمان و تعیین سرنوشت، آزادی عقیده و نفی اکراه در دین، حق کرامت و احترام انسانی و اصل خدمتگذاری حکومت اسلامی مهمترین حقوق شهروندی است که دولت اسلامی موظف به تضمین آنهاست. در مقابل مسئولیت پذیری متقابل شهروندان نسبت به همدیگر، قانون مداری و احترام به قوانین، منع تجاوز به منافع عمومی و اضرار به حقوق دیگران، امر به معروف و نهی از منکر و ادای تکالیف مالی جزو مهمترین عناصری است که شهروندان موظف به تامین و مراعات آنها در جامعه اسلامیاند. لذا تجلی حقوق شهروندی در جامعه اسلامی امری دو سویه است که از یک سوی آن باید حقوق افراد از طرف حکومت اسلامی تامین و تضمین گردد و از سوی دیگر شهروندان نیز باید تکالیف خود را نسبت به سایر شهروندان و نسبت به دولت اسلامی مراعات نمایند.
خلاصه ماشینی:
نگاه کرامت گونه به انسان و برابر بودن انسان ها از نظر حقوقي و همچنين همبسته بودن " حق و تکليف " براي انسان ها به عنوان " شهروندان يک جامعه اسلامي " مهمترين عناصر نگاه حقوقي اسلام به انسان ها در عرصه حقوق عمومي است که نتايج و پيامدها و اصول مهم حقوقي را نتيجه مي دهد.
p١٩٩٩( از اين حيث جهاني شدن حقوق بشر و نهادينه شدن آن به اين معناست که تک تک افراد بشر از حقوقي برخوردارند که شايسته انسان است و در مقابل حاکميت دولت بايد از آن محافظت شود ، حقوقي که در مقوله ي شهروندي لحاظ شده و نهادينه مي گردد و به مثابه مجموعه تعهداتي است که دولت در مقابل اتباع خود دارد و همين امر محدوديت هاي زيادي را بر حاکميت دولت در مقابل اتباع تحميل مي کند (٣) (مالکوم واترز ، جهاني شدن ، ترجمه ي اسماعيل مرداني گيوي و سياوش مريدي ، تهران ، سازمان مديريت صنعتي ، ١٣٧٠ ، ص ١٥١) در اين بستر، اهميت نظم سياسي در اين است که حقوق ناظر بر افراد انساني به صورت روشمند و مضبوط و آشکار تحت حمايت حقوقي قرار گيرد و تضمين شود.
در اين نظام حقوقي حقوق بنيادين شهروندان ( هم در حوزه حقوق بشر و هم حقوق شهروندي ) بايد از سوي حکومت تامين و تضمين گردد و لذا حکومت اسلامي در اين خصوص " مسئوليت اوليه " دارد.