چکیده:
عهدنامه مودت و روابط اقتصادی و حقوق کنسولی ایران و آمریکا که در سال 1334 منعقد شد. این عهدنامه به دلیل شرایط و مفاد مناسبی که در آن گنجاندهشده بود ظرفیتهای مناسبی برای تنظیم روابط بین ایران و ایالاتمتحده آمریکا در قبل و بعد از انقلاب اسلامی ایجاد کرد. عهدنامه مودت برخلاف عنوانش فقط در زمان صلح و دوستی قابل استناد نیست کما اینکه پس از انقلاب اسلامی ایران به دلیل روابط متشنج دو کشور در موارد متعددی توسط دولتها مورد استناد قرار گرفت که میتوان به اشغال سفارت آمریکا، حمله به هواپیمای مسافربری ایران و همچنین حمله به سکوهای نفتی ایران و اعمال تحریمهای مختلف، قبل و بعد از خروج آمریکا از برجام و توقیف اموال بانک مرکزی ایران اشاره کرد. علاوه بر موارد اشارهشده این عهدنامه دارای ظرفیتهای استفادهنشدهای نیز هست که مهمترین آنها بحث تحریمهای یکجانبه آمریکا علیه ایران است. با توجه به اینکه در عرصه سیاسی دولت آمریکا به دلیل نفوذ بیشتر در مجامع بینالمللی و استفاده از قدرت اقتصادی و رسانهای دست برتر را در مقابل با ایران دارد عهدنامه مودت 1955بهشرط استفاده صحیح از ظرفیتهایش، ابزاری مناسب برای دفاع از حقوق ملت ایران در محاکم حقوقی بینالمللی در سالهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی میباشد.
خلاصه ماشینی:
عهدنامه مودت برخلاف عنوانش فقط در زمان صلح و دوستی قابل استناد نیست کما اینکه پس از انقلاب اسلامی ایران به دلیل روابط متشنج دو کشور در موارد متعددی توسط دولتها مورد استناد قرار گرفت که میتوان به اشغال سفارت آمریکا، حمله به هواپیمای مسافربری ایران و همچنین حمله به سکوهای نفتی ایران و اعمال تحریمهای مختلف، قبل و بعد از خروج آمریکا از برجام و توقیف اموال بانک مرکزی ایران اشاره کرد.
در ماده اول عهدنامه مودت به صلح و دوستی استوار و پایدار بین دولتها اشارهشده است ولی با توجه به اینکه حمله به کنسولگریهای آمریکا در تبریز و شیراز و تسخیر سفارت آمریکا در تهران و به گروگان گرفتن کارکنان آن و همچنین حمله به هواپیمای مسافربری ایرانی و اعمال تحریمهای یکجانبه علیه ایران و حمله به سکوهای نفتی ایران توسط آمریکا در طول این سالها اتفاق افتاده میتوان استدلال کرد که تغییر بنیادین اوضاعواحوال اتفاق افتاده است ولی با توجه به عدم استناد هریک از دو طرف معاهده مودت 1955 پس از قطع روابط سیاسی بین دولتین به اصل تغییر بنیادین اوضاعواحوال زمان انعقاد معاهده، قاعده ربوس ((Rebus Rule علیرغم چالشهای متعدد در روابط ایران و امریکا پس از انقلاب اسلامی و همچنین استناد دیوان بینالمللی دادگستری لاهه به این عهدنامه در دعاوی مختلف بینالمللی، میتوان گفت این رفتار دولتها را بر اساس حقوق معاهدات بینالمللی بهمنزله انصراف از حق استناد به تغییر بنیادین اوضاعواحوال است و عهدنامه مودت معتبر و در روابط حقوقی طرفین لازمالاجراست (عسکر زاده، 1397، ص 2).