چکیده:
اگرچه بخش عمدة تاریخ با قلم مورخین رقم میخورد ولی منابع دیگری برای روشن کردن ابهامات تاریخی و تکمیل اطلاعات ما از گذشته در دست است که در مواردی همپای کتابهای تاریخی دارای ارزش و اهمیت هستند. این منابع فرعی امّا مهم عبارتند از: مدارک و اسناد، نکات تاریخی در کتابهای ادبی، عکسهای قدیمی در تاریخ متأخر و سفرنامهها. سـفرنامهها از جمله منابع ارزشمـندی است که در نگارش تاریخ غالـباً از چشم اهل تحقیق و پژوهـش پنهان میماند. بطور معمول میتوان سفرنامهها را به دو دسته کلی تقسیم کرد: یکی داخلی و دیگری خارجی. سفرنامههای داخلی نگارش سیاحانی است که در کشـور خویش به سیـاحت پرداختهاند و خاطـرات خود را مکتـوب کردهاند و سفرنامههای خارجی به قلم جهانگردانی نوشته شده که به کشورهای دیگر وارد شده اند و دیدهها و شنیدههای خود را در سفرنامههای خود ثبت کردهاند.
خلاصه ماشینی:
کورف پيش از واقعة قتل دهشتناک قائم مقام به قدرت و نفوذ فراوان او اشاره میکند و در ضمن کلام خود با وجود بدگوييهايي که پيشتر ذکر شد، ستايش و آفرين وزير را درج کرده و چنين مینويسد: «ناگفته نماند که در اين ميان قائم مقام بر ايران و شاه ايران به گونهای مستبدانه حکومت میکرد و اگر برخورداری از اعتماد شاه را در يک کفة ترازو و انزجار و نفرت مردم از شخص او را در کفة ديگر ترازو قرار میداديد، برابر میبود ...
او پس از عهدنامة ترکمن چای و در يک دورة پر تنش ميان روسـيه و ايران به امر سفـارت میپرداخت حوادث مهمی در اين سالها به وقوع پيوست، همچون: مرگ عباس ميرزا و پدرش فتحعلی شاه، همچنين به قدرت رسيدن محمّد شاه و قتل ناگوار قائم مقام که سيمونيچ اين وقايع را در کتاب خاطرات خود درج کرده است.
بنجامين در قسمتی از سفرنامة خود به قائم مقام و شرح قتل او که از تاريخ آن نيم قرن گذشته بوده پرداخته است و از اين وزير به نيکی ياد کرده، مینويسد: «قائم مقام تنها يک شاعر و نويسنده نبود بلکه سياستمدار بزرگی به شمار میرفت که روش خاصی در ادارة مملکت داشت و همة امور را با تدبير سياسی خاصی اداره میکرد و همين لياقت و استعداد ذاتی او بود که محمّد شاه را وحشت زده و نگران کرد، در حالی که نگرانی او کاملاً بیمورد بود » (68).