چکیده:
مقاله حاضر به بررسی آیین زروانی در متن حماسی « کوش نامه » اثرایرانشان(ایرانشاه) بن ابوالخیر میپردازد. زروان، خدای زمان، از آیینهای رایج ایران باستان است که فلسفه و اندیشههای آن در متون فارسی به خصوص متنهای حماسی، بازتاب گستردهای یافته است. در این پژوهش با استفاده از تحلیل محتوایی، ابتدا زروانیسم و فلسفه آن به صورت مختصر، معرفی شده؛سپس با بررسی متن « کوش نامه» چهره و اندیشههای این آیین از خلال بیت های آن نمایان شده است. بابررسی محتوای « کوش نامه » این نتیجه حاصل میگردد که چهره زروان در دو قالب زمان و سپهر به صورت گسترده ای در این متن بازتاب داشته است. زمان در قالب زمان کرانمند و بیکران شامل شب و روز، سرنوشت و تقدیر و چهره سیاه و گریز ناپذیر مرگ رخ مینماید. سپهر نیز چهره خود را به صورت ستارگان و تأثیر آنان در سرنوشت و بخت آدمی، طالع بینی، ستاره شناسی و تقدیر جبرگرایانه، نمودار ساخته است
خلاصه ماشینی:
زروان ، خداي زمان ، از آيين هاي رايج ايران باســتان اســت که فلسفه و انديشه هاي آن در متون فارسي به خصوص متن هاي حماسي ، بازتاب گسترده اي يافته است .
غني ترين اين منابع ، شــاه نامه حکيم فردوسي توسي است و متن هايي که به تقليد از شــاه نامه شــکل گرفته و کم و بيش باورها و انديشــه هاي ايران باستان را در خــود منعکس کرده اند.
از اصول مهم آيين زرواني ، بحث هايي چون زمان ، نبرد خير و شر، قضا و قدر، بخت ، اقبال و سرنوشــت و مرگ موضوعاتي است که اغلب مورد توجه پژوهش گران بوده اســت و در اين زمينه به خصوص درباره ي بحث جدال خير و شــر و سرنوشت و تقديــر، تــا کنون پايــان نامه ها و مقاله هاي متعددي به انجام رســيده اســت .
جوکار و فاضلي (١٣٩٣) در مقاله اي تطبيقي با عنوان «بررســي شباهت هاي برخي از انديشه هاي سعدي و باورهاي زرواني با تاکيد بر مينوي خرد» به موضوعاتي چون اهميت و نقش موثر آســمان و ســتارگان ، قدرت دهر و روزگار و به ويژه اهميت تقدير و بخت در زندگي انســان از ديدگاه سعدي و تطبيق آن با يکي از منابع اصلي انديشه هاي زرواني – مينــوي خرد- پرداخته اند.
در اين منظومه ، زمان ، در معني مرگ و اصلي ترين خويشکاري زروان به کار رفته است .