چکیده:
از کلمه «جاهلیت» در چهار سوره مدنی قرآن کریم یاد شده است. مکتب انسان ساز اسلام، با عادات، احکام، عقاید باطل و انحرافات جامعه آن روز به مقابله پرداخت و از آن به جاهلیت تعبیر کرد. جاهلیت را نمیتوان صرف نادانی در برابر علم دانست بلکه جاهلیت معنای وسیعتری دارد که خشونت، عدم توجه به علم، استبداد، خودپرستی و... را نیز در بر میگیرد. از منظر قرآن جاهلیت به دو بخش اولی و مدرن قابل تقسیم است که جاهلیت اولی مؤلفههایی همچون ظن جاهلیت، تبرج جاهلیت، حمیت جاهلیت وحکم جاهلیت دارد. پس از این دوره، جاهلیت دیگری با مؤلفههای نسبتاً مشابه آغاز شد که تا عصر حاضر ادامه دارد که با جاهلیت مدرن نامبردار است. پژوهش حاضر با تأمل در آیات قرآن، آرای مفسران و... به تبیین مؤلفههای جاهلیت پرداخته است.
خلاصه ماشینی:
معناي لغوي جاهليت برخي اين واژه را از جهل به معناي ناداني و پيـروي نکـردن از دانـش يـا ناآگـاهي از خواندن و نوشتن گرفته (آلوسي، ١٩٢٤م : ١/١٦) و برخي ديگر آن را به معناي ناآگاهي از خـدا و پيـامبر او و قـانون هـاي دينـي يـا بـت پرسـتي يـا کـرنش در برابـر غيـر خـدا تبيين مؤلفه هاي جاهليت از ديدگاه آيات قرآن / ٤٣١ ميدانند(ابن منظور، ١٤١٠ق : ١/١٣٧) در مقابل ، عمر فروخ مينويسـد: «واژه جاهليـت از جهلي گرفته شده که در برابر حلم بوده ، نه جهلي که متضاد علم است »(فـروخ ، ١٩٦٩م : ١/٧٣).
عذابااليما﴾ اما آيه سوم در اين مجموعه که شاهد بحث ماسـت ، سـبب ايـن اقـدام غيـر متعـارف کافران قريش مبني بر جلوگيري مسلمانان از ورود به مکه را بيان داشته و آن را ناشي از «حميت جاهلي» که در دل هايشان موجود بود، ميداند: ﴿اذ عل الذين کفروافي قلوبهم الحمية حمية الجاهلية ﴾ ٤٤٠ /فصلنامه مطالعات قرآني، سال دوازدهم ، شماره ٤٥، بهار ١٤٠٠ کفار قريش به واسطه اين حميت (تعصب ) جاهلي مانع ورود پيامبر(ص ) و مؤمنان بـه خانه خدا و انجام مراسم عمره و قرباني شدند، و گفتند اگر اين هـا کـه در ميـدان جنـگ پدران و برادران ما را کشته اند وارد سرزمين ما شوند و سالم بازگردند، عرب درباره ما چه خواهد گفت و چه اعتبار و حيثيتي براي ما باقي ميماند؟!