چکیده:
در میان منابع پژوهش در تاریخ اجتماعی، تذکرهها از جایگاه خاصی برخوردارند. اگرچه تمرکز اصلی تذکرهها بر شرح حال شاعران و سخنوران است، اطلاعات حاشیهای که در خلال شرح حالها به آن اشاره شده، میتواند نقش مؤثری در تکمیل و گاه حتی تصحیح اطلاعات منابع تاریخی ایفا کند. در میان تذکرههای دورۀ صفوی، تذکرۀ نصرآبادی چه به لحاظ تعدد شرح حالها و چه به لحاظ حجم اطلاعات حاشیهای و بهویژه توجه نویسنده بر سخنورانی از طبقات مختلف جامعه از اهمیت ویژهای برخورداراست. این مقاله که با روش کتابخانهای و به شیوۀ توصیفی و تحلیلی ساماندهی شده، در پی پاسخ به این سؤال است که تذکرۀ نصرآبادی چه نقشی در تبیین اوضاع اجتماعی دورۀ صفویه ایفا میکند؟ یافتهها مؤید آن است که اگرچه نکات اجتماعی ارائه شده در این اثر بهصورت حاشیهای و در لابهلای شرح حال شاعران و سخنوران این دوره آورده شده است، توجه خاص نویسنده به طبقات مختلف جامعه بهویژه عامۀ مردم، سرگرمیها، اعتقادات و آداب و رسوم و چگونگی تعامل اجتماعی گروههای مختلف، در کنار نمایاندن آسیبها و چالشهایی که طبقات مختلف عصر وی با آن مواجه بودهاند، این کتاب را به منبعی ارزشمند جهت فهم بیشتر و بهتر جنبههای مختلف حیات اجتماعی دورۀ صفویه بهویژه اواخر آن بدل ساخته است.
Biographies have a special place as a source of research in social history. Although the main focus of biographies is on the life and memoires of poets and orators, the peripheral information stated amidst the biographies can play an effective role in supplementing and sometimes correcting the information obtained from historical sources. Among the biographies of the Safavid period, Tadkera-ye Nasrabadi is of special importance both in terms of the abundance of biographies and the sheer volume of peripheral information, especially the author's painstaking effort to document the life of different segments of society. This article, which uses a library method and a descriptive-analytical approach, seeks to answer the question, “What role does Tadkera-ye Nasrabadi play in explaining the social situation in the Safavid period?” The findings suggest that although the social information in this work are presented indirectly amidst the biographies of poets and orators of this era, the author’s special attention to different classes of society, especially the general public, and their hobbies, beliefs and customs and social interactions, not only demonstrates the challenges facing different social strata of his era, but also males the book an invaluable resource of information that can shed light on various aspects of Safavid social life, especially its late period.
خلاصه ماشینی:
این مقاله که با روش کتابخانـه ای و بـه شـیؤە توصیفی و تحلیلی ساماندهی شده ، در پی پاسخ به این سؤال است که تذکرٔە نصرآبادی چه نقشـی در تبیـین اوضـاع اجتماعی دورٔە صفویه ایفا می کند؟ یافته ها مؤید آن است که اگرچه نکات اجتماعی ارائه شده در ایـن اثـر به صـورت حاشیه ای و در لابه لای شرح حال شاعران و سخنوران این دوره آورده شده است ، توجـه خـاص نویسـنده بـه طبقـات مختلف جامعه به ویژه عامۀ مردم، سرگرمی هـا، اعتقـادات و آداب و رسـوم و چگـونگی تعامـل اجتمـاعی گروه هـای مختلف ، در کنار نمایاندن آسیب ها و چالش هایی که طبقات مختلف عصر وی با آن مواجه بوده اند، این کتـاب را بـه منبعی ارزشمند جهت فهم بیشتر و بهتر جنبه های مختلف حیات اجتماعی دورٔە صفویه به ویژه اواخر آن بدل سـاخته است .
«تذکرۀ نصرآبادی» و اهمیت آن در تاریخ نگاری اجتماعی از میان تذکره های دورٔە صفوی ۲، تذکرٔە نصرآبادی که در روزگار آرامش و رفاه صفویان، یعنی در روزگار شاه سلیمان (۱۰۴٥ـ۱۰٧۳ق ) تالیف شده به جهت اشتمال بر شرح حال حدود هزار شاعر از طبقات مختلـف عصر وی از جایگاه ویژه ای برخوردار است .
اگرچه نصرآبادی در برخی جهات همچون ذکر طبقه بندی گروه های اجتمـاعی و توجه به برخی از موضوعات اجتماعی ، از شماری از تذکره های این دوره ، به ویژه تذکرٔە تحفـۀ سـامی الهـام گرفته است ، به نظر می رسد که نگاه او بر خلاف شاهزاده سام میـرزا در تـذکرٔە تحفـۀ سـامی ۳، نگـاهی بـه طبقات فرودست است و بیشتر به عامۀ مردم و زندگی روزمرٔە آنان توجه کرده است .